Энэтхэгт ирээд хоёр жил гаран болов оо. Уг нь надад үнэндээ Энэтхэгт байх таалагддаггүй л дээ. Учиргүй ийшээ хүсэж зориод ч ирсэн хэрэг биш. Монголд боловсролгүй, ажилгүй гудамж метрлэсэн юм болсноос арай дээр сонголт байсан болоод л наашаа ирсэн хэрэг. Тэгээд ч миний хүссэн мэргэжлийг Монголоос арай дээр түвшинд олгоно гэдэг утгаар л сонгосон. Түүнээс Монгол муухай Энэтхэг сайхан болохоор энд ингээд шигдээд хэвтээд байгаа хэрэг ч биш л дээ. Хэрэв зөгнөлт кинон дээр гардаг шиг тархи руу минь хүссэн мэдлэгийг маань хийгээд цаасан диплом гарт минь атгуулчихдаг бол би яг одоо Монгол буцахад ч бэлэн л байна.
Уг нь би Энэтхэгийг муулах дургүй. Энд хэчнээн амьдрахад хүнд, надад өчнөөн төчнөөн бэрхшээл тохиолддог ч гэсэн муу ч сайн ч хоёр жил ард иргэдийнх нь татварын мөнгөөр хоолыг нь хороочихсон болохоор харааж зүхээд байж чаддаггүй юм. Гэхдээ энд ирснээс хойших хоёр жилийн хугацаанд хамгийн ихээр мэдэрсэн юм гэвэл иргэншил гээч зүйлийн үнэ цэнэ л байх.
Сая наашаа ирж байх замдаа Б.Цэнддоогийн “Соёлын довтолгоо”-г уншсан юм. Өдөр болгон халтар хөлтэй Энэтхэгүүдэд уур хүрэхээр энэ номны утга санаа үнэхээр орой руу орно. Соёл, иргэншил гээч зүйл тухайн нийгмийг хөгжилд хөтөлдөг бөгөөд Монголчууд бид 70 жилийн турш коммунист системд алдсан бүхнийхээ төлөөсөнд ядаж өрнийн соёл иргэншил гээч юмтай хоцорч, халуун ус, шүдний оо зэрэг ахуйн соёлоос эхлээд нийгэмд хамтаар амьдрахад шаардлагатай энгийн төлөвшилд суралцаж чадсан тухай Б.Цэнддоо бичсэн байсан.
Мэдээж хэрэг улс гүрэн бүхэн өөр өөрийн гэсэн соёл иргэншилтэй түүнийг нь байнга барууны нүдээр хэмжиж харна гэдэг утгагүй зүйл л дээ. “Гэхдээ хүн төрөлхтөн үүнээс олигтой систем бодож олж чадаагүй байна” гэдэг алдартай үг шиг одоогоор дэлхий дээрхи хөгжлийн чиг хандлагыг тодорхойлоод байгаа ганц иргэншил барууны соёл иргэншил л байна. Түүнээс бус Энэтхэг уг нь дэлхий дээрхи ууган соёл иргэншлүүдийн өлгий, нэлээд хэдэн шашныг эх барьж авсан газар. Өнөөгийн хүн төрөлхтөний ашиглаж байгаа аравтын тооллын систем, шатар, Камасутра бүгд л Энэтхэгт үүссэн. Гэтэл одоо болтол хүмүүс нь нойлын цаас гэдэг ойлголтыг инээдтэй зүйл гэж хүлээж авсан хэвээрээ л байдаг. (Энэтхэгүүд нойлын цаас хэрэглэхийн оронд крантны усаар зүүн гараараа угаачихдаг. Тэр гараа доод амны гар гэж нэрлээд элдэв юманд хүрдэггүй, хоол цайгаа баруун гараараа иддэг. Гэхдээ миний энд гадуур хоол идэх дургүй гол шалтгаан маань тогооч хүн яаж ч хичээгээд нэг гараараа хоол хийж чадахгүй, доод амны гар нь ямар нэгэн байдлаар заавал оролцсон байж таараа гэх бодолтой маань холбоотой юм)
“Дэлхий бөөрөнхий биш”, бас саяхан уншсан “The long tail” зэрэг номууд дээр баруунд ямар ч боловсрол шаарддаггүй энгийн бичээчийн ажил зэрэг нь Энэтхэгт өндөр зэрэглэлийн орон тоонд тооцогдож дор хаяж бакалаврын зэрэгтэй хүн тийм ажил хийдэг тухай бичсэн байдаг. Шалтгаан нь миний бодлоор ердөө иргэншлийн ялгаа байх. Барууны боловсролын системээр ядаж бакалаврын зэрэг авчихаж байгаа хүн тодорхой хэмжээнд барууны соёл иргэншлээс амсчихаад байна гэсэн үг. Ядаж ийм хэмжээний хүн барууныхны ажлыг хийнэ үү гэхээс насаараа бараг гутал өмсөж үзээгүй гэмээр хөлийн ул нь муухан үхрийн ширнээс илүү болчихсон, хүний өөдөөс харж өмдөндөө гараа хийж ухаад тааралдсан болгон руугаа нулимаад явдаг Энэтхэгүүд хэчнээн ухаантай байгаад ч ийм ажил хийхэд хэцүү биз.
“Дэлхий бөөрөнхий биш” ном гарсны дараа нэлээд хүмүүстэй би даяаршлын тухай маргаж билээ. Үнэхээр даяаршил гээч ид шидтэй зүйл явагдаад тэр нь бүгдэд ашигтай байлаа гэхэд нэг тэрбум Энэтхэг, 1.5 тэрбум Хятадтай хоёрхон сая Монголчууд бид яаж өрсөлдөж үр шимийг нь яаж хүртэх болж байна гэдэгт тэд эргэлзээд байж билээ.
Миний бодлоор бидэнд ганцхан давуу тал бий. Хятад улс учиргүй хөгжөөд байна л гээд байдаг. Гэхдээ 700 сая тариачин, байгаль орчныхоо асуудлыг зохицуулталаа тэд хөгжингүй орны тоонд орж чадахгүй байх. Энэтхэг хамаг газраас аутсорсинг хийгээд байна л гээд байдаг. Гэтэл хүн амынх нь 77 хувь нь өдрийн 5 рупийний (150 төгрөг) орлоготой амьдарсан хэвээрээ л байна. Эдгээр дэлхийн хөгжлөөс хоцорч улсаа хойш нь чангаасан этгээдүүд яагаад барууныханд тоогдохгүй байна вэ. Миний бодлоор ердөө иргэншлийн ялгаа л болов уу. Хятад, Энэтхэг соёлжиж иргэншээгүй гэж хэн ч хэлэхгүй ээ. Гагцхүү тэдний иргэншил дэлхий нийтийн чиг хандлагаас тэс ондоо бөгөөд дэндүү консерватив болохоор бусадтайгаа хөлөө нийлүүлж чадахгүй ингэтлээ удаад байгаа болов уу. Харин бидний хувьд ямар ч зүйлд амархан дасан зохицох чадвартай түргэн маневр маань ганц давуу тал болж өгөх ёстой болов уу гэж бодох юм. Энэтхэгт үүрэн телефон 1992 онд орж ирсэн гэсэн. Харин Монголд миний санахаар 1996 онд орж ирсэн болов уу. Саяхан гарсан нэг судалгаа харж байтал нийт хүн амын дундах гар утас ашиглалтын хувиараа Монголчууд нэлээд хэдэн ядуу улс орон, дээрээс нь Энэтхэгийг хол хаясан байж билээ (Хятадыг арай гүйцээгүй байсан санагдаж байна). Мэдээж хэрэг иргэншил, дасан зохицолтоос гадна өөр зөндөө хүчин зүйлс нөлөөлж байгаа л байх. Гэхдээ (миний л бодол шүү) Монгол хүний сэтгэхүй шинэ зүйлст илүү сониуч байдаг байж магадгүй юм...
За за унтах цаг оройтчихож. Өглөө эрт босож чадахгүй болох нь. Энэтхэгүүдэд уурласан уураа гаргаж бичиж байгаад сүүлдээ бүр халуураад алга болж. Дараа энэ талаар жаахан ул суурьтайхан бичихийг бодноо.
Уг нь би Энэтхэгийг муулах дургүй. Энд хэчнээн амьдрахад хүнд, надад өчнөөн төчнөөн бэрхшээл тохиолддог ч гэсэн муу ч сайн ч хоёр жил ард иргэдийнх нь татварын мөнгөөр хоолыг нь хороочихсон болохоор харааж зүхээд байж чаддаггүй юм. Гэхдээ энд ирснээс хойших хоёр жилийн хугацаанд хамгийн ихээр мэдэрсэн юм гэвэл иргэншил гээч зүйлийн үнэ цэнэ л байх.
Сая наашаа ирж байх замдаа Б.Цэнддоогийн “Соёлын довтолгоо”-г уншсан юм. Өдөр болгон халтар хөлтэй Энэтхэгүүдэд уур хүрэхээр энэ номны утга санаа үнэхээр орой руу орно. Соёл, иргэншил гээч зүйл тухайн нийгмийг хөгжилд хөтөлдөг бөгөөд Монголчууд бид 70 жилийн турш коммунист системд алдсан бүхнийхээ төлөөсөнд ядаж өрнийн соёл иргэншил гээч юмтай хоцорч, халуун ус, шүдний оо зэрэг ахуйн соёлоос эхлээд нийгэмд хамтаар амьдрахад шаардлагатай энгийн төлөвшилд суралцаж чадсан тухай Б.Цэнддоо бичсэн байсан.
Мэдээж хэрэг улс гүрэн бүхэн өөр өөрийн гэсэн соёл иргэншилтэй түүнийг нь байнга барууны нүдээр хэмжиж харна гэдэг утгагүй зүйл л дээ. “Гэхдээ хүн төрөлхтөн үүнээс олигтой систем бодож олж чадаагүй байна” гэдэг алдартай үг шиг одоогоор дэлхий дээрхи хөгжлийн чиг хандлагыг тодорхойлоод байгаа ганц иргэншил барууны соёл иргэншил л байна. Түүнээс бус Энэтхэг уг нь дэлхий дээрхи ууган соёл иргэншлүүдийн өлгий, нэлээд хэдэн шашныг эх барьж авсан газар. Өнөөгийн хүн төрөлхтөний ашиглаж байгаа аравтын тооллын систем, шатар, Камасутра бүгд л Энэтхэгт үүссэн. Гэтэл одоо болтол хүмүүс нь нойлын цаас гэдэг ойлголтыг инээдтэй зүйл гэж хүлээж авсан хэвээрээ л байдаг. (Энэтхэгүүд нойлын цаас хэрэглэхийн оронд крантны усаар зүүн гараараа угаачихдаг. Тэр гараа доод амны гар гэж нэрлээд элдэв юманд хүрдэггүй, хоол цайгаа баруун гараараа иддэг. Гэхдээ миний энд гадуур хоол идэх дургүй гол шалтгаан маань тогооч хүн яаж ч хичээгээд нэг гараараа хоол хийж чадахгүй, доод амны гар нь ямар нэгэн байдлаар заавал оролцсон байж таараа гэх бодолтой маань холбоотой юм)
“Дэлхий бөөрөнхий биш”, бас саяхан уншсан “The long tail” зэрэг номууд дээр баруунд ямар ч боловсрол шаарддаггүй энгийн бичээчийн ажил зэрэг нь Энэтхэгт өндөр зэрэглэлийн орон тоонд тооцогдож дор хаяж бакалаврын зэрэгтэй хүн тийм ажил хийдэг тухай бичсэн байдаг. Шалтгаан нь миний бодлоор ердөө иргэншлийн ялгаа байх. Барууны боловсролын системээр ядаж бакалаврын зэрэг авчихаж байгаа хүн тодорхой хэмжээнд барууны соёл иргэншлээс амсчихаад байна гэсэн үг. Ядаж ийм хэмжээний хүн барууныхны ажлыг хийнэ үү гэхээс насаараа бараг гутал өмсөж үзээгүй гэмээр хөлийн ул нь муухан үхрийн ширнээс илүү болчихсон, хүний өөдөөс харж өмдөндөө гараа хийж ухаад тааралдсан болгон руугаа нулимаад явдаг Энэтхэгүүд хэчнээн ухаантай байгаад ч ийм ажил хийхэд хэцүү биз.
“Дэлхий бөөрөнхий биш” ном гарсны дараа нэлээд хүмүүстэй би даяаршлын тухай маргаж билээ. Үнэхээр даяаршил гээч ид шидтэй зүйл явагдаад тэр нь бүгдэд ашигтай байлаа гэхэд нэг тэрбум Энэтхэг, 1.5 тэрбум Хятадтай хоёрхон сая Монголчууд бид яаж өрсөлдөж үр шимийг нь яаж хүртэх болж байна гэдэгт тэд эргэлзээд байж билээ.
Миний бодлоор бидэнд ганцхан давуу тал бий. Хятад улс учиргүй хөгжөөд байна л гээд байдаг. Гэхдээ 700 сая тариачин, байгаль орчныхоо асуудлыг зохицуулталаа тэд хөгжингүй орны тоонд орж чадахгүй байх. Энэтхэг хамаг газраас аутсорсинг хийгээд байна л гээд байдаг. Гэтэл хүн амынх нь 77 хувь нь өдрийн 5 рупийний (150 төгрөг) орлоготой амьдарсан хэвээрээ л байна. Эдгээр дэлхийн хөгжлөөс хоцорч улсаа хойш нь чангаасан этгээдүүд яагаад барууныханд тоогдохгүй байна вэ. Миний бодлоор ердөө иргэншлийн ялгаа л болов уу. Хятад, Энэтхэг соёлжиж иргэншээгүй гэж хэн ч хэлэхгүй ээ. Гагцхүү тэдний иргэншил дэлхий нийтийн чиг хандлагаас тэс ондоо бөгөөд дэндүү консерватив болохоор бусадтайгаа хөлөө нийлүүлж чадахгүй ингэтлээ удаад байгаа болов уу. Харин бидний хувьд ямар ч зүйлд амархан дасан зохицох чадвартай түргэн маневр маань ганц давуу тал болж өгөх ёстой болов уу гэж бодох юм. Энэтхэгт үүрэн телефон 1992 онд орж ирсэн гэсэн. Харин Монголд миний санахаар 1996 онд орж ирсэн болов уу. Саяхан гарсан нэг судалгаа харж байтал нийт хүн амын дундах гар утас ашиглалтын хувиараа Монголчууд нэлээд хэдэн ядуу улс орон, дээрээс нь Энэтхэгийг хол хаясан байж билээ (Хятадыг арай гүйцээгүй байсан санагдаж байна). Мэдээж хэрэг иргэншил, дасан зохицолтоос гадна өөр зөндөө хүчин зүйлс нөлөөлж байгаа л байх. Гэхдээ (миний л бодол шүү) Монгол хүний сэтгэхүй шинэ зүйлст илүү сониуч байдаг байж магадгүй юм...
За за унтах цаг оройтчихож. Өглөө эрт босож чадахгүй болох нь. Энэтхэгүүдэд уурласан уураа гаргаж бичиж байгаад сүүлдээ бүр халуураад алга болж. Дараа энэ талаар жаахан ул суурьтайхан бичихийг бодноо.
22 comments:
chinii sanaa ih taalagdlaa. nadad bas ajiglagdsan zuil gevel eh gazriin hyatad, taiwan or shankhai-n hyatad humuus uneheer l oor bdiin bn lee. yarij bga zuil, setgelgee ni arai l oor sanagdsan.
japan or korea-d jiriin company-iin ajilchid iluu tsagaar ajillaj oyutanuud ni odorjin shonojin hicheelee davtdag(onii eheer solongosin high schooliin huuhduud odort 4 tsag untaj bn geed hicheeliin programaa oorchlohiig shaardaj jagsaj bsaniig unshij bsan) getel baruunii jiriin ajilchid odort 8 tsag ajillaad oyutanuud ni arai l amraltaaraa hicheelee hiihgui bga mortloo baruunii hugjil iluu bgaad bdag. tegvel ene bas soyol irgenshiltei holbootoi yu esvel baruuniihnii IQ geed bga ym ni ondor bn gej bodoj bnuu?
c
unshihad sonirholtoi bailaa. Enethegchuudiin talaar ul suuritai bodoloo bicheerei.
deerh unshigchid: IQgiin yalgaanaas iluu soyol, setgelgee bas ungurch balarsan tuuhiin yalgaa baigaa baih
oros ah nartai naizalsan 80 aad jiliig ogt har buruu gej chaddaggui yumaa. manai emee anh hotod irj ajild orohod humsaa bud, hohnii daruulga zuu, uruulaa bud ene ter gej shaardlaga tavij baisan gedeg. sonsohod jijig sajig zuil ch gelee bas humuusiin setgelgee, amidarliin hev mayagt ih oorchlolt hiisen yum shig sanagddagaa.
enehegchuudiin tuhai bichsen temdeleluud chin' ih sonirholtoi sanagddag shuu.
yund haritsulna ve ? medeej aimar ylgaatai tai l da! medeej hetsuu l dee indian - Rude "orhigdson humuus" gej nerlej bolhoor slave uud.., bokzalaar neg uduuren mongoliin nutgiin indian-uud ch bas neeh ylgaagui l bolvu u? tsuuhun l bolhoos bish
enethegiin urd ni yaduu zavaan gej duulj l baisan gehdee arai ch iim haranhui gej bodoogui. Emegteichuud ni gudmdndaa ar araasaa 2;3-aaraa tsuvaj suugaad neg, neghiihee tolgoi boosiig tuune. denduu buduuleg , changa khashgirch yarina, durtai gazraa sheene, uilchilgeenii ajilchid ni aimshigtai udaan, delguurt kasand yum bichuulhed nogoo yumaa bariad toiruulaad l gaihaad l uzeed bn tegsnee oor huntei yariad zogschihno,
duu chimee unen aimshigtai ih mashinuud ni zavsar zaigui signaaldana, End suraltsah hugatsaagaa uaj duusgana daa mash strestee gazar yum Manai mongolchuud yaduu ch gesen hamaagui orchinueiin humuus yum bna,
Маш сонирхолтой байлаа. Дараа Энэтхэгүүдийн талаар бүр сонирхолтой мэдээлэл оруулахыг хүлээж байна. Сайхан блог байна. Амжилт хүсье.
sonirholtoi blaa..
chinii helsneer, mglchuudyn shine yumand dasan zohitsoh chanar sain bj magadgui yum.
mgl-d tehdee oh belenchleh setgelgeend surchihsan, avilgal het gazar avaad bna l daa. choloot, shudarga orsoldoonii talbar burdeegui. ene e/z giin hogjild mash tom hurdle bolj bgaa yum bolov uu gej bi huvidaa boddog.
Enethegt bas avilgal ih gazar avchihsan tiim uu? (neg tanil hil=ongotsny buudal deer passportoo shalguulaad visa ene teriin yamar ch asuudal bhgui bhad oruulahgui bsan gej bgaa. naizyn "made in Japan" gsn toson baland shunasan gar bsan bnalee. ogood Enetheg ruu hol tavih "erhtei bolson" gej yarij bsan)
gesnees, sedvees ogt halihiig zovshoorno uu. 2 asuult bna.
1.Delhii booronhii bish nomny guilgee hir bgaa ve?
yag too bna uu?
2.mgl-d yaamr nom hudaldaand garsnyg medej boloh yamar negen arga bdag bolov uu? list?
many thanks
Hen haana baigaagaasaa bus hen
" hen " be gedgees ih yum shaltgaalj baina shdee...
Respect, toleranz, ooriigoo hundleh chadvar...ene buh yumyg chine zezerlegtee, arvan jilyn surguuliuddaa olj avdag yum bish uu ? Ene met 10 jilyn surgaltyn programmyn gol tsum bolson asuudlyg yarilzaad, xexexe ...yooo...
heden on be ?
bi lav chinii orchuulsan nomiig avch unshihgui yum bna .
Ene bichlegiig teneglel gej helehees oor ug oldsongui, sorry.
Mongoliig enethegtei haritsuulj bolohgui baihaa.Enetheg mongoliig bodvol hogjiltei, kontrast ihtei oron shuudee.
Misheel
Ulmedex-d: haana baigaa ni yamar neg hemjeegeer bas nuluu uzuulne l de.
Misheel
Hehe. Bugdiinh ni commentod bayarlalaa. Zarim negen humuus yamar aihtar emzeg huleej avch bnaa. Bi yamar negen dugnelt hiigeegui zovhon ooriinhoo bodloo l huvaalzsan ym san. Ug ni anonym commentod bi hariu bichdeggui ym. Gehdee end neree bichsen ganz neg humuust hariu bichmeer sanagdaad.
Misheeld: Enetheg Mongol 2-g yagaad harizuulj bolohgui baigaag chini bi sain oilgosongui. Enetheg hediigeer tom, hun am ihtei, ooriin tani helj bgaachlan contrast ihtei ni unen ch gsn niitleg chig handlaga amidraliin nohzoliin tuhaid bol manaihaas uchirgui deeshee garaad bh ym bhgui. Medeej hereg bayachuud bgaa. Baruuniihan horongo ih oruulj bgaa ni unen. Gehdee herev ooroo jaahan unshaad oilgoson bol bi ediin zasag bish soyoliinh ni uudnees bichih gej oroldson ym san. Soyoliin shock gedeg zuild bi ooroo ch anh irchiheed orj l bsan. Bodvol bi sanaagaa oligtoi ilerhiilj chadaagui bololtoi. Buruutsan esvel chamtai sanal niilehgui bgaa bol uuchlaarai. Gehdee oor oorsdiinhoo bodol deer l zogsoyo doo.
Ulmedehed: Blog deer 10 jiliin huuhdiinh esvel tom hunii gej yarilzah tusdaa sedev bdag ym uu? Tegvel bi yag yamar sedveer bichih eostoi ym bol?
Rhia-d: Nomnii talaar nadad odoohondoo yamar ch medeelel alga. Mongold oor humuus hariuzaj hiij bgaa bolohoor. Harin Mongold garsan shine nomiin tuhaid bol Nomun Dalai geed borluulaltiin suljee baiguulagdsan bgaa. www.mongolianbooks.com-oos delegerenguig uzne biz.
Goyo yum bichsend bayarlalaa.
"Үгүй, би уухгүй" нийтлэлийг доорх хаягаар орж уншаарай.
http://khaka.blogspot.com/
Баярлалаа.
Misheelee, mongold ochood chamd yamar setgegdel turj baisan be?
Medeej bichsen zuil deeree hariutslaga huleehees minii buruu oilgoltond hariutslaga huleehgui gedeg ni nadad oilgomjtoi baina l daa, Yer ni soyl , irgenshil gedgiin door ooroo yu oilgood bgaa yum bol ?
Misheel
Сонирхолтой бичлэг байна баярлалаа.
Misheel gazar deer ni barivchlaad , kheregt tatzan baina shtee,goe, goe, hahaha
Ta "Shantaram" by Gregory David Roberts gedeg nom unshij bsan u? Hervee ugui bol unshihiig sanal bolgoj bna. Enetheg humuusiin talaar ih saihan bichsen baidag um.
Enethegt surah mash sain. Tegeed odoo english eeree germand scolarshipeer Dr. hiigeerei.
Post a Comment