Гvндалай Эрvvл мэндийн салбарт шинэчлэл авчирсан уу

Монголд ирсэн чинь ер нь юм юм л болж байгаа бололтой. Саяхан аавын маань бичсэн энэ нийтлэл “Зууны мэдээ” сонин дээр гарсан байсан. Уншиж амжаагvй хvн байвал гэж бодоод тавьчихлаа.

Ойрмогхон телевизvvдээр миний гайгvй хvндэлж дотроо дэмжиж явдаг ЭНИХ-нийхний нэг тєлєєлєл буюу Батзандан гэгч “улаан хувьсгалч Дорж” царайтай нэг залуу мань Гvндалайг ємєєрч алдаж байнаа. Бас бус гайгvй сэхээтэн царайтай нэг хэдэн хvн тэгээд жирийн бас нэг хэдэн хvн, єнєє Эв нэгдлийн засгийн газрын сєрєг хvчин гэж єєрсдийгєє зарлаад мань Гvндалайн эрvvл мэндийн бодлогыг хагас дутуу ч гэсэн шvvмжлэх аядаад, миний дотроо арай шударгадуу талын улс гэж бодож явсан ИЗН ыхан хvртэл мань эрийг огцруулж болохгvй гэсэн мэдэгдэл гаргаж байна аа. Эд, маань ноён Гvндалайг их шударга, шударга vнэний цагаан тагтаа, энэ тэмцлийн манлайлагч, чухам Эрvvл мэндийн системийг сvйрлээс аврагч аятай юм яриад явчихсанд энэ системд насаараа хоол хороож яваа жирийн эмч, жирийн иргэний хувьд чухам гайхах харамсахын учир vзэг цаас нийлvvлж сууна.
Манай эрvvл мэндийн тогтолцооны сайхан муухай та бидэнтэй цуг урд vеэс євлєгдєж ирсэн, сvvлийн 16 жилийн туршид энэ тогтолцоонд хийх ёстой тун олон шинэчлэлийг цаг vед нь хийж чадаагvй,хэзээ ч улстєржиж болохооргvй энэ эмзэг салбарыг МАХН маань бусад бvх салбарын адил бараг багийн бага эмчийг хvртэл єєрсдийнхєє “тал”ын “найдвартай” хvнээр тавьж, боловсон хvчнийг ажлын чадвараар бус, танил тал ахан дvvс, єєрсдийн намын харьяаллаар сонгож,хувь хvний vзэл бодол аль нандин чанараа аяга хоол єчvvхэн албан тушаалаар зольж чаддаг бэртэгчдээр, нийгмийг, энэ системийг дvvргэсний горыг та бид єнєєдєр нийтээрээ амсч байгаа нь туйлын vнэн. Энэ горыг цаашид ч бид зовиуртайгаар ямар нэг хугацаагаар амсах л болно.Энэ муу тал муухай талыг, энэ системийн алдаа оноо дэндvv олон хvчин зvйлээр нєхцєлддєгийн хувьд Гиппократаас эхлээд эртнээс наашхи олон мэргэд, нийгэмд аль хор хохирол багатай талаас нь шийдэх гэж тулд эмчийн тангараг эмнэлгийн ёс зvйн кодекс мэт зvсэн бvрийн эрх зvйн хэм хэмжээг тогтоож иржээ. Yvний гол амин сvнс нь эрvvл мэндийн ийм эмзэг, хором цаг тутам, оношлогоо эмчилгээний нь чанар чансаа, хvнлэг ёс, єрєвдєн нигvvслэх, итгэл сэтгэл дээр ямагт суурилдаг салбарыг, эмч эмнэлгийнхнийхээ муу муухайг тvмэнд зарлан тунхаглаад байхын хирээр сайн сайхан болгож засаад, засраад байдаггvй, харин гомдоод бvр єшрєєд итгэл алдраад, хvнд сайн сайхан єєдрєгєєр хандаж явсан болгон руу нь ус цацаад ирэхээр, єнєє нийгмийн авах ёстой vйлчилгээ нь улам бvр дордоод байдгаас хvн тєрєлхтєн олон vеэрээ эмнэлгийнхний алдаа оноо муу муухайг, мэрэгжлийн хамт олон дотор нь хэлцvvлэхийн тулд л хvнлэг сэтгэлтэй нь тооцуулахын тулд л дээр хэлсэн эмчийн тангарагаас єгсvvлээд ёс зvйн элдэв хэм хэмжээг тогтоож байжээ. Уншигч та багшийн тангараг, мужааны тангараг нягтлан бодогчийн тангараг тогоочийн тангараг гэж дуулаагvй нь vvнтэй холбоотой. Бас эмчийн алдаа, муу оношлогоо, муу эмчилгээ болгон хорон муу санаан дээр vндэслээд байдаггvй, Анагаах ухааны бодит бололцоо эмчийн єєрийнх нь чадал, мэргэжлийн бэлтгэл гээд дэндvv олон зvйлтэй холбоотойгоос гадна хамгийн аймшигтай нь хамгийн их алдаж онож явж хамгийн сайн эмч болдог гэсэн суут Пирогов Бильрот нарын хэлсэн гашуун vнэнийг ч зєвшєєрєхєєс єєр аргагvй байдалд ордог ийм эмзэг асуудлуудыг эрхэм сайд Гvндалай vл ойлгон, системийн хэмжээнд засах оролдлого хийхийн оронд (энэ хvн тийм чадвартай хvн биш) эмх замбараагvй байдалд оруулж бужигнуулж системийн хамт олны итгэл сэтгэлээр тоглож, талцуулж, урам зоригийг нь хугалан тавитаргvйтэн дураараа авирлаж тєрд итгэх олны итгэлээр тоглов. Тэрээр эмнэлгийн алдаа дутагдалд гомдсон олны сэтгэл зvй дээр чадварлаг тоглож єєрєє ардын баатраар тодрох популизм хийв.Тэрээр нийтийн хэлцvvлэг, мэрэгжсэн яамны аппаратаа эс тоон зарчмын чанартай ганц ч зєв шийдэл олсонгvй. Тэрээр урдах хvмvvсийн ажлын нааштай vр дvн, гол концепци, бодлогуудыг зvгээр л хогийн саванд чихэж орхиод, хуульгvй дураараа авирлаж ирэв. Хувьсгалт намын болоод єєр хэнийг ч байлаа, ард тvмний намын хvмvvсээр солидог улигт компаничилсан солилт л хийв. Эрхэлсэн ажлын онцлогоос шалтгаалсан иргэний болоод улс тєрийн идэвхи хомс эмнэлгийн хамт олон “солисон ч дээрдvvлж солиосой” л гэсэн даруухан шаардлага тухай бvрд нь тавьж байсан. Гэтэл дагуулж ирсэн нєхдийн аль нь ч энэ шаардлагад нийцэж таараагvйгээс хамт олны урам хугарч итгэл алдарч, зvй ёсны эсэргvvцэлтэй алхам болгондоо тулж ирсэн. Энэ бас хууль ёсыг хэрхэн завхруулж болдогийг харуулсан vлгэр жишээ vзvvлэн болж ирлээ. Уг нь Эрvvл мэндийн салбарын сайдаар тохоон томилогдсон хэнбугай ч ажлаа авангуут боловсон хvчинд тавих бодлогоо тодорхойлж єєрийн шалгуураа зарлах ёстой байв. Тухайлбал ажил хэрэгч,мэрэгжлийн єндєр чадвартай,хамт олны жинхэнэ лидер, илэрхий улстєржєєд байдаггvй, тєрийн албан хаагчийнхаа байр суурин дээр єєрт оногдсон vvргээ яв цав гvйцэтгэн ажилладаг, аль ч нам эвсэлийн vед томилогдсон бай ажил хэрэгч чанараар нь хvний мєс ноён нуруугаар нь цэгнэн улсын, тєрийн ажилд тэр хvний мэдлэг оюун, ажлын туршлагыг авч ашиглах ёстой байв. Гэвч мань хvн тэгсэнгvй, санал зєрсєн нvдэндээ торсон, арай их тєсєв захиран зарцуулдгаас нь толгой дараалан халж эхэлсэн. Хамгийн анх Нэг, Хоёрдугаар эмнэлэг, Халдварт євчин судлалын тєвийн, ажил аваад бараг нэг жил болоогvй, гэхдээ ажлын эхлэл сайтай байсан гурван даргыг vгийн солиогvй сольж єєрсдийн хvмvvсээ томилсон. Шинээр томилогдсон дарга нар нь очингуутаа урд даргатай хамт ажиллаж байсан хvмvvсийг ямар ч vндэслэлгvйгээр халж солисон.Хамт олны сэтгэл зvй, итгэл зvтгэл, хууль ёс,тєлєвшиж эхэлж байсан ажлын эрvvл уур амьсгал бvгд алдагдсан. Халаа сэлгээ нэг хэсэг намжсанаа, Гvндалайн єєрийн нь хэлдгээр олны анхаарал єєр лvv нь ялигvй саараад ирэхээр дахиад л халгаа сэлгээг тодорхой цаг хугацааны дараа эхлvvлсээр тэр нь дахиад л хэрvvл тэмцлийг єрнvvлсэн эмх замбараагvй халгаа сэлгээг єнєєдєр болтол vргэлжлvvлж ирлээ.Yvнийг эрvvл мэндийн системийн шинэчлэл гэж эмч эмнэлгийн ажилтан бид хэзээ ч хэлж чадахгvй. Yvнийгээ мань сайд орой болгон телевизээр гарахдаа чухам л эрvvл мэндийн системийнхний идээ бээрийг шахаж байгаа байдлаар ярьж єєрийгєє сурталчилсан.
Гvндалайн телевизээр ярисан яриаг сонссон согтуу эрийн зvрх хєєрч байгалийн жамаараа тєрж чадахгvй байсан эхнэр хvvхдийг нь аврахаар кесерев хагалгаа хийн vхэл амьдралийн торгон ир дээр ач тач vзэлцэж байгаа эмчид, ил тод байдал эрх чєлєєгєє эдлэн хагалгааны нь єрєєнд дайран орж авилгач хvнд сурталтнаар нь дуудаж ид хаваа гайхуулах,зvй ёсны хэвтэх дарааллаараа явж байсан хєдєєний євчтєний “эрх ашгийг хамгаалж” халамцуу эр эмнэлгийнхнийг, олонд дуулдахаар чанга чанга хараан зvхэж, гутаан доромжлох, vйлийн vрээр туссан хvнд євчинтэй нь юу чаддаг болгоноо хэрэглэн хєлс хvчээ шавхан тэмцэж байгаа жирийн эмч нарыг “сайдынх нь телевизэр хэлсэн болгон”-оос иш татан дарамтлаж, юун хvнд євчтєн дээрээ дараагийн хийх эмчилгээгээ бодохтой манатай болтол сэтгэлээр унагах, ийм л маягийн реформ энэ системд нэг жил vргэлжиллээ. Улс тєрчийн хувьд єєрийгєє хvмvvсийн анхаарлын тєвд ямагт байлгах иймэрхvv тактик байж болох ч уг тактик нь нийт нийгэм хvмvvст дэндvv хэрэгтэй энэ системээр бvхэлд нь тоглож золиослох замаар нэг популист єєртєє “сайхан пиар” хийхийг ерєєсєє ч зєвшєєрч зєвтгєж болшгvй!
Эрvvл мэндийн сайдаар тохоон томилогдсон хэн боловч давын ємнє бодох тунгаах дараагийн асуудал бол манай эрvvл мэндийн систем ямар угшилтайг, сvvлийн 16 жилд юуг алдаж юуг оносныг, єнгєрсєн 8О гаруй жилд ямар ололт олж ямар тvвшинд хvрснийг, энэ том барилгыг хаанаас нь аль тоосгоноос нь эхэлж засч засварлахыг сайтар бодож, мэргэжлийн хамт олон, эрдэмтэн мэргэд, єєр намынх ч бай хамаагvй хуучин сайд удирдлага, ер нь энэ салбарыг мэддэг болгонтой зєвлєлдєж, хєгжил шинэчлэлийн тэр зєв гараа цэгийг сонгох ёстой байв. Гол концепци, хvрсэн тєвшнийг нурааж сандчаах бус, илvv улам сайжруулсан, хууль эрх зvйн болоод эдийн засгийн оновчтой олон олон хєшvvргvvдийг бодлоготой дэс дараатай хэрэгжvvлж єнєєгийн Монгол хєрсєнд таарсан Эрvvл мэндийн системийн эрvvл бvтэц, vйл ажиллагааг илvv дэмжин босгох ёстой байв. Гэтэл мань сайд тэгсэнгvй. Мэдээж энд мэдлэг мэрэгжил, ажлын туршлага, хvний тєлєвшил сох дутсан. Эхлээд мэрэгжилтнvvдийнхээ vгийг нэг хоёр удаа овоо сонсмоор аядсанаа энэ салбарын талаар мэрэгжлийн хэдэн vгтэй болоод ирэнгvvтээ єнєє муу системээ муу муухайгаар нь дуудан телевиз болгоноор єєрийгєє “ардын баатар” болгосоор Эрvvл мэндийн систем гэсэн єнєє муу “барилгаа” бvр ганхуулж улам салмайруулж орхилоо.
Эрvvл мэндийн систем єнєєдєр аймшигтайгаар унаж байна. Бvр том далайд живж буй том хєлєг мэт живж байна. Yvний горыг бид улам бvр улам хvнд арьс махан дээрээ алаг vр ахан дvvс дээрээ ялгаагvй амсах цаг ирж байна. Гагцхvv эзэмшсэн мэргэжил сэтгэл зvрхнийхээ дуудлагаар хvнийг хайрладаг, єєр ямар ч сайхан ажил санал болголоо “тэнгэрийн энэ хаяандаа тэмээчин эгэл заяандаа” дуртай, мэрэгжилдээ vнэнч хэдэн арван мянган эгэл даруу эмч ажилчдынх нь єдєр тутмын шагнал горилоогvй итгэл зvтгэл бvтээл дээр энэ систем инерцээрээ л салгалж явна. Гэвч тэд єєрсдийнх нь албаны амин чухал асуудлууд ЭМЯаман дээр нь хичнээн тєчнєєн сараар ямар ч шийдэлд хvрэлгvй ерєєсєє сєхєж ч vзээгvй байгааг, он гараад эмнэлэг нь ямаршуухан санхvvжилттэй, ямар ажил хэрэгжvvлэх гэж байгааг, єєрсдийн нь амь амьдрал залуу халуун насаа зориулсан энэ системийг хир єєдрєг ирээдvй хvлээж байгааг тєсєєлєх ч vгvй явна Тэд єдий болтол ямарваа нэг асуудал авч хэлцэхээр эрvvл мэндийн сайдын зєвлєл нь єнєєдєр болтол нэг ч удаа хуралдаагvйг, даатгалын шинэ хуулиар юу баримталж ажиллахаа ч, санхvvжилтын сайн биш гэхнээ муухан хувилбараа ч сайдын зєвлєлєєрєє эцэслэн хэлцэж шийдээгvй явна гэж даанч зvvдлээ vгvй явна.Тэд сайдынх нь телевизээр хэлсэн бодлогогvй vгс доромжлолоор гул барисан цадиггvй хvмvvсийн дайралт доромжлолд л булуулж явна.Уншигч тантай орой болгон телевизээр учирдаг эрvvл мэндийн сайд, ийм єєрчлєлтийг ийм замаар, ингэж хийхээр манай систем ийм болно, та нарт учирдаг зовлон бэрхшээл ингэж хєнгєрнє, vvний vр дvнд миний шvvмжлээд байгаа дутагдлууд ингэж арилна гэж “ажил” ярьж байхыг дуулсан уу? Ийм юм хийнэ гэсэн мєрийн хєтєлбєрийг нь сонссоно уу? Хий л дэвсэн хєєрсєн тvvндээ хэн нэгнийг заавал буруутгасан, ичдэггvй шар нvvрээ телевизээр харуулан байж бусдыг дайрсан буруутгасан, єєрийгєє дєвийлгєсєн, гэнэн царай vзvvлсэн, утга авцалдаа муутай реклам, сайндаа л бэлгэвч хэрэглэх хувийн туршлага энэ мэтэд ямар их цаг зарав аа энэ хугацаанд. Хавдарын эмнэлгийн томилгоо, Эрvvл монгол хvн хєтєлбєр мэтийг олон тvмэн эхлээд нааштай хvлээж авч байсныг vгvйсгэшгvй. Гэтэл Эрvvл монгол хvн хєтєлбєр нь л гэхэд зорилго чиглэл,хvн хvч хєрєнгє мєнгєний нєєц нь хvртэл ерєєс тодорхойгvй, Хэнтий аймгаас эхэлсэн болоод Хєвсгєлийн сонгуулийн хавсрага болоод дуусч байх жишээтэй. Гvндалайн хийсэн ажил гэж саявтархан єдєр тутамын нэг сонинд тєлбєртэй нийтлvvлсэн, єєрийн нь тєлєєний хvмvvс болох Нэгдvгээр эмнэлэг, Халдвартын эмнэлгийн дарга нарын нvvр дvvрэн нийтлэлд цаад зах нь 2О гаруй жилийн ємнєєс, молхи миний бие хvртэл 1О гаруй жилийн ємнєєс гар бие оролцож байсан vйл ажиллагааг хамруулан бичжээ. (Ичэхэд яанаа! Ихэнх хvмvvс нь єнєєдєр амьд сэрvvн байгаа ш дээ!)
Ийм байхад , энэ хvнийг энэ системээс яаралтай зайлуулмаар байхад,єнєє ард тvмний дуу хоолой гэгддэг Иргэний хєдєлгєєнvvд маань, та нар маань даанч яав!
Гайгvй шударга гэгддэг ИЗН, миний харьялагддаг АН маань ч гэсэн “сайдуудыг бєєндєх” ухааны юм яриад байгааг юу гэж ойлгох болж байна аа?
Энэ толгой эргэм, мэргэн тvргэн “улс тєр”єє тvр орхиод та бидний, ядахнаа vр хvvхдийн чинь єнєєдрийн “уушиг” болсон “амьд явах эрхтэй” маань салшгvй холбоотой Эрvvл мэндийн системээ аварья л даа!
Хойшид чинагшид Эрvvл мэндийн систем гэдэг энэ эмзэг тогтолцоог улс тєрийн тоглоом, золиос болгох, намчирхан талцах, энэ чиглэлийн боловсролгvй тавьтаргvй хvмvvсийн шоглоом болгодгоос vvрд ангижруулья л даа!
Энэ системд юм хийж чадах мэрэгжлийн чадалтай боловсон хvчин зєндєєн бий!
Намд биш тєрд ажиллаж чадах ийм хvмvvсийг энэ системд олж тавьж байя!
Харин намууд маань эндэх тэндэх угшилтай гэдгээр нь битгий “хордуулж” vзээрэй!


АУны доктор, дэд проф. Зэвэгийн Мэндсайхан 2ОО7.О1.О2