Thursday, April 12, 2007

Амьдралын тvvх

Саяхан нэг найзтайгаа дэвэн дэлхийн сонин хачин хєєрєлдєн баахан буу халж суув. Найз маань надад нэг амьдралын тvvх ярьж єгсєн юм. Єрєвдмєєр ч юм шиг гунигтай ч юм шиг энэ тvvхийг та бvхэнтэй хуваалцахыг хvслээ.
Тvvх ингэж эхэлнэ. Эртээ урьдын цагт юм гэнэ. Гэхдээ энэ цагийн эхэнд юм байх. Хотын захын арван жилийн нэгэн сургуульд хос хоёр аз жаргалтай нь аргагvй хамтдаа суралцдаг байжээ. Хэн хэн нь ядруухан гэр бvлээс гаралтай хос хоёрт ирээдvйдээ итгэх дvvрэн итгэл, vнэнч ариун хайр дурлал л байлаа. Бvтэн хоёр жил хамтын гэрэлт ирээдvйгээ мєрєєдсєний эцэст хос хоёр арваа тєгсєж амьдрал гэдэг их далай руу шунган оров. Залуу нь бага зэрэг танхайдуу боловч сэтгэл сайтай, гарын дvйтэй, хєдєлмєрч нэгэн. Харин охин нь арван жилийн турш онц сурж, олимпиад алгасахгvй орж байв. Арав тєгсєєд охин ч ядах юмгvй улсын нэртэй сургуульд ороод авав. Хархvv хичээл сурлага гэж сvрхий шамдаж яваагvй нэгэн болохоор хамаатан садны татлаагаар нэг хувийн сургуульд орлоо. Гэтэл гэнэтхэн мань хоёрыг их сургуульд ороод удаагvй байхад охины аав хvндээр євдєж нас барах нь тэр. Ганц муу ээж нь нялх нойтон олон дvvгийнх нь хажууд охиныхоо сургалтын тєлбєрийг яаж олохоо мэдэхгvй байгааг харсан охин сургуулиа хаяж ажил хийх бодол тєрєв. Мэдээж хайртай хархvv нь vvнийг яавч зєвшєєрєхгvй. Мань эр єєрєє сургуульд сурсан сураагvй ялгаа юу байна гэсэн шvv юм бодон сургуулиа хаяж ажил хийж эхлэв. Гарын дvйтэй хєдєлмєрч зан нь ажил дээр харин ч хэрэг болж мужааны цехэд хийснээрээ хєєрхєн хэдэн цаас болгоод байв. Энэ мєнгєєрєє найз охиныхоо сургалтын тєлбєрийг дааж цаана нь жаахан илvv гарах авч ирээдvйн амьдрал зохиочих гэрэл гэгээ харагдсангvй. Хvн шиг амьдаръя гэвэл боловсрол нимгэн ар гэрийн татлаа тvтлээгvй тvvнд хоёр л зам vлджээ. Нэг нь хулгай хийж их мєнгє олох эсвэл Солонгос руу гарч хараар ажиллах. Залуу хоёр дахийг нь сонгов. Харин ч виза энэ тэр нь санасныг бодвол амархан бvтэж амраг хоёр маань хагацлын нулимс, эргэн уулзах ерєєлтэйгээр нэг л єдєр салах болов. Залуу ч гуулин улсад морь нохой мэт зvтгэн хєєрхєн хэдэн цаас хурааж хэсгийг нь гэр лvvгээ хэсгийг нь найз охиндоо явуулан єєрєє бас хэдийг хураасаар байв. Охин ч зvгээр суусангvй. Дэлгvvрийн худалдагчаас эхлэн янз бvрийн ажил хийж их сургуулийн дєрвєн жилийг хvний гар харсангvй онц дvнтэй тєгсєж чадав. Сургуулиа тєгсєєд охин хувийн компанид ажиллахын зэрэгцээ магистартаа сурна. Угийн хатуу ширvvн амьдрал vзсэн дайчин нэгэн болохоор ямагт хажуугаар нь єєрийгєє боловсруулж хэл ус vзэн хєгжvvлсээр байв. Магистраа тєгсєн нэртэй компанид ажилд орон цагаан захтнуудын нэг болов. Тэгтэл нэг л єдєр тэнгэрээс хур буух шиг хайртай хархvv нь очлоо гэж утсаар яриад юу юугvй хvрээд ирэх нь тэр. Хархvv ямар ч гэсэн хоёр єрєє байрны мєнгє хийсэн учир бусдыг нь монголд очоод олчих байх гэсэн бодолтойгоор ийнхvv харьжээ. Жаргалтай залуу хос ч шинэ байр худалдаж аван сар гаран аз жаргалд умбав. Даанч...
Хоёр ч дээд сургууль дvvргэж Англи хэлийг гаргууд эзэмшин том компанид алба хаах болсон охин аравдугаар ангийн боловсролтой, хар хvчний ажлаас єєр юм хийж vзээгvй залуутай цугтаа удаан тэсэхгvйгээ мэдэрч эхлэв. Гэрт нь хэрvvл тэмцэл байнга єрнєх болж аз жаргал нь яваандаа гай гамшиг болон хувирав. Удаан тэссэнгvй охин ч хаяад явж залуу ч архинд орж. Багын балмад зан нь эргээд ирсэн залуу хамаг л мєнгєєрєє гутран архи ууж энд тэнд зодоон vvсгэж явах болов. Багадаа гудамжны атман хийж явахдаа сурсан ганц зvйл болох нэг амьсгаагаар хоёр ч хvн зэрэг зодчих чадвар, эрvvл чийрэг бие хаа одоо л жинхэнэ хэргээ vзvvлж гарав. Хvсэл мєрєєдєл бvхэн нь орхин одсон залуу хайртай хvндээ уур гомдлоо тайлчихаж чадахгvй дэмий л архи уун хавийн амьтанд агсамнаж єгнє. Ийм нэгэн агсамналын vр дvнд мань эр одоо нэг хvнд хутга зоож нэг хvнийг ноцтой бэртээсэн хэргээр аавынд суугаа. Залуу энэ зун суллагдах юм гэнэ билээ. Найзтай маань гэмгvй сайхан vерхэж байсан болохоор нєгєєх нь яаж амьдралд нь залгуулъя даа гэж гайхан надтай энэ бvхнийг ярьсан юм. Нарсанд удаад бодвол бvр ч хулигаан болоо биз. Дээрээс нь боловсролгvй, шорон орон дамжсан хvнийг ямар тэнэг нь ажилд аваа аж даа. Буцаад Солонгос цєлье гэхээр виза бvтэх магадлал энэ удаад тэнгэрээс од шvvрэхтэй адил. Ядаж байхад муу ээж нь єнгєрч, аавынх нь бие хvндхэн байгаа гэнэ. Архичин хэдэн ах нар нь дvvдээ нэрмээс болно уу гэхээс нэмэр болох шинж байхгvй... Яана даа гэж толгой сэгсрэх муу найзынхаа сайхан сэтгэлийг биширч энэ тvvхийг бичлээ.
Иймэрхvv амьдралын тvvх бидний дунд хар мянгаараа байгаа байх. Зарим нь vvнээс ч эмгэнэлтэй тєгсєж буй биз. Тэртэй тэргvй санаа сэтгэл нийлэхгvй дэмий л цаашдаа зовох учир хаяад явсан охиныг ч буруутгалтай биш. Сэтгэлийн хєєрлєє барьж чадаагvй залууг ч буруутгах хэцvv. Амьдралынх нь зорилго болсон хайртай хvн нь хаяад явахад єєрєє зєвхєн тvvний дээшээ гарах гишгvvр болон vлдсэнээ мэдвэл хэн ч гэсэн ингэж дєвчигнєх л байсан байх. Харин миний хувьд энэ тvvхээс нэг л зvйлийг сайн ойлгож авсан. Хэзээ ч єєрєєсєє илvvгээр єрєєл бусдыг хайрлах хэрэггvй юм байна гэж...

Wednesday, April 04, 2007

Орчуулах эрдэм

Саяхан хуучин номнуудаа ухаж байгаад ийм нэртэй нэг ном оллоо. 1972 онд Монголын Зохиолчдын Эвлэлээс тэр vеийн хэл шинжээч, орчуулагч нарын судалгаа шvvмжийг багцлан хэвлэсэн ном юм байна. Зарим vг хэллэг нь баахан vзэл суртал агуулсан боловч ерєнхий шинжлэх ухаан нь хэвээрээ учир таалагдсан хэсгээсээ сийрvvлэн орууллаа. Хэрэг болох хvн байж бас юу магад

Чой.Лувсанжав:
Ба олширвол барагтайхан орчуулга
Ажиглаваас Орос хэлний И, Англи хэлний and мєн бусад хэлний vvнтэй дvйх vг л бол монголоор “ба” болох ёстой хэмээн мєчид ташаа ухаардаг зарим нэгэн орчуулагч монгол vг, єгvvлбэр, найруулах, холбох арга эвээ олж ядахдаа сав л хийвэл улигт “ба”-аараа хэлхэн торгоогчоон болж, нэгэнтэйгvvр монгол хэлний хэлэх найруулах хэв журмыг зєрчиж, нєгєєтэйгvvр эх зохиолын аятай сайхан найруулга агуулсан санааг ч дутуу ядуу болгон зэрэмдэглэдэг байна...
Манай хэлэнд уг зvй нь and-ийг заримдаа vг оноон орчуулалгvй утгыг єгvvлбэрт хавсаргах, заримдаа бєгєєд, хийгээд, болон, хоёр гурван зэрэг vгээр хєрвvvлж мєн заримдаа хойно урдах vг хэллэгийн байдлыг харгалзан гэвч, гэтэл, боловч, бас, даруй ч... зэрэг маш олон vгийн аль нэгнээр орчуулж болох юм...
Дээр дурдсан орчуулах хэлбэрээс гадна Энэтхэг Европ хэлний “ба” хэрэглэдэг газар монголд нам засаг, мод чулуу, ирэх очихын зардал гэхчилэн vг давтагддаг ч ёс бий.
Ер нь манай ардын хэлэнд “эрт урьд цагт эмгэн євгєн хоёр байжээ” гэхээс биш “эрт ба урьд цагт эмгэн ба євгєн байжээ” хэмээхгvй нь мэдээж…

Идэвхигvй хэв
Хэл хэлэнд vйл vгийн хэв нь єєр єєрийн євєрмєц онцлогтой байдаг. Европ зvгийн ихэнх хэлэнд “усанд мод хєвєгдєж явна”, “хаалга онгойгдов”, “талх надад идэгдэв” гэхчлэн vйлд єртєгч юмний талаас хэлж бичигддэг идэвхигvй хэл зонхилдог бол монгол хэлэнд “усанд мод хєвж явна”, “хаалга онгойв”, “би талх идэв” гэж хийсэн эзний нь зvгээс хэлдэг идэвхитэй хэв зонхилдог юм. Харамсалтай нь манай зарим орчуулагч нєхєд монгол хэлнээ идэвхигvй хэв тун бага хэрэглэдгийг эс бодолцон Европ зvгийн хэлнээ тэр идэвхигvй хэвийг тэр бvрий махчлан хуулж тэгэгдэв, ингэгдэв гэж агдах, эгдэх тэргvvтнийг хэтэрхий их хэрэглэж байна. Монгол хvн гэрээ барихдаа “гэр надад баригдав” гэхгvй “би гэр барив”, “ах гэр барив” гэхчлэх хэлэхээс бус “гэр ахад баригдав” гэж хэрхэвч хэлэхгvй.

-ууд, -vvд олон бол урагш муутайхан орчуулга
Зарим орчуулагч нєхєд Европ зvгийн хэлний олон тоот vгийг монгол болгохдоо заавал ууд, vvд залгах албатай мэт ухаардгаас нилээд орчуулгын зохиолд ууд, vvд хэтэрхий их байдаг боллоо...
Монголоор “сайхан цагаан шvдтэй” гэхээс бус “сайхан цагаан шvднvvдтэй” гэдэггvй. “Сайхан цагаан шvд” гэдэг нь бvх шvдийг нь заасан хэрэг...
Талын таван толгой нь
Таана мангирын ургамалтай гэсэн ардын дууг зарим орчуулагчдын Энэтхэг-Европ хэлний олон тоонд автан орчуулдагт ойртуулсхийвээс
Талын таван толгойнууд нь
Таананууд ба мангируудын ургамлуудтай гэж гайхалтай этгээд сонсогдох болно. Ер нь ч vvнтэй тєстэй орчуулга vзэгдээд байх болсон шvv...
Олны санааг илтгэсэн дагавар заавал залгахгvй, том том гэр, давхар давхар байшин, єєр єєрийнхєє харандаагаар бич, хэдэн дэвтэр, тус тус гэх мэт vг хураах, давтах, мєн заримдаа vйл vгээрээ нэг юм уу олон юм уу гэсэн санаа нь илрэх ёс ч монгол хэлэнд бий...

гэх мэтчилэн бидний одоо байнга гаргадаг алдааг аль 30 жилийн ємнє хараад биччихсэн ажээ. Yvнийг би дан орчуулга хийж байгаа хvмvvст зориулсангvй. Сvvлийн vеийн хэвлэл мэдээлэл, телевиз радио бvгд маниасаа илvv алдаатай ярьж бичдэг болсон болохоор бид бас тvvнд нь уусаж монгол хэл яруу сонсголонт байдлаа алдаад байх шиг. Хэдийгээр хэл хувьсаж єєрчлєгдєх нь зvй ёсны асуудал боловч Б.Ринчен гуайн бичиж байсанчлан “МОНЦАМЭ-гийн модон хэл, Сонины содон хэл” болох ёсгvй болов уу. Ер нь блог бичиж байгаа хvн М.Саруул-Эрдэнийн “Сонирхолтой хэл шинжлэл” номыг нэг уншчихад тун их юм бодогдох юм шиг санагдсан. Блог гэдэг нь хэдийгээр хувь хvний тэмдэглэлийн дэвтэртэй тєстэй бєгєєд юу хvссэнээ бурж болох чєлєєт талбар нь боловч бас эх хэлнийхээ зvй тогтлыг алаад хаячихгvй байвал зvгээр юм сан. Хэл гэдэг нь єєрєє соёлын vнэт хэмжvvр болохоор Монгол хvн гэж хэлvvлэхийн тулд ядаж монголоороо санаагаа зєв илэрхийлдэг байвал дээр болов уу.

Tuesday, April 03, 2007

Тамхиа асааж гунигаа vлээгээд
Танай гэрээс би дахиад л гарч явна
Хайргvй болсныг чинь хэчнээн мэдэвч
Хашрах ч vгvй сая дахиад л очлоо

Очих бvрийд маргаан угтах юм
Буцах бvрдээ гутралд автах юм
Халгалж гаслаад хэндээ ч хэлэх вэ дээ
Ханан дээр чинь хайраа сийлэлтэй биш

Би дотроо бодов:
Чамд минь илvvдсэн миний хайр
Надад дутагдсан чиний хайр
Бодох бvрийд зvрх базлуулж
Болчимгvй алхам хийчих шахах юм

Би єєрєєсєє асуув:
Хааяа ч гэсэн чи намайг боддог уу?
Хайрлая гэж оролдож vзсэн vv?
Хагацая гэж ямар амархан хэлж чадав аа?
Халуун сэтгэлийг чинь юу хєргєчихєв єє?

Би чамаас асууя:
Инээх нvдний минь цаадах гунигийг чи хардаг уу?
Илчлэх хайраа дуулахыг минь чи сонсдог уу?
Ихэмсэг тєрх чинь хэзээд хувиршгvй юм гэж vv?
Эргээд наддаа ирж чадахгvй юм гэж vv?

Би єєртєє гутрав:
Бурхан бид хоёрыг нийлvvлж єгсєн шигээ
Буцаагаад дэндvv амархан салгаж орхилоо
Хайр гэдэг ханьсахын нэр ажээ
Харин би ганцаардалаас vнэхээр их айж байна

Би єєртєє шаналав:
Зовлонд цаддаггvй шунаг хорвоод
Зорилго тэмvvлэл бvхнээ алдлаа
Хvсэл мєрєєдєл бvхэн минь чамтай хамт орхиход
Хvн сvг болж би ганцаар хоцорлоо

Би єєртєє хэлэв:
Амьдрал гэдэг єєрєє баян юм болохоор
Амраг сэтгэл найзад нь дахиад нэг ирэх л биз дээ
Алдаж онож байж ухаан суудаг хорвоод
Аавын хvv залуу насаа элээж явнаа хє