The world is flat

Сvvлийн vед нэлээд шуугиулаад байгаа Томас Фрийдманы энэхvv ном надад маш их таалагдсан учир єєрийн эх хэл рvv чадлынхаа хэрээр хєрвvvлэх хvсэл тєрєн vзэж байна. Та бvхэн єєрсдийн санал зєвлєгєєг нэмэрлэвээс єчvvхэн миний ажилд гvн туслалцаа vзvvлэх байна.

Томас Фрийдман


Дэлхий бєєрєнхий биш

Даяарчлагдсан дэлхийн 21-р зууны товч тvvх

Би унтаж байлаа...

Бvх католик шашинтныг ивээгч, Мохаммедийн сургаалийг дагагч тэрс номтнуудын гол дайсан Эрхэм дээд хатан хаан таны зарлигаар Кристофер Колумб бивээр Энэтхэг улсыг зорьж байна. Тэрхvv гайхмшгийн орныг vзэж, тэдний талаар судлан єєрсдийн гэгээн сургаалдаа оруулах арга замыг хайх ба явж дадсан дорно зvг рvv бус єдгєє хvртэл хэний ч явж vзээгvй шинэ зvг болох єрнийг чиглэсэн шинэ зам гаргахаар зорьж байна.

- Кристофер Колумбын аялалын тэмдэглэлээс. 1492 он


“Майкрософт эсвэл Ай Би Эм-г чиглvvлээд цохь” Хэн ч ємнє нь надад гольфийн талбай дээр ийм сонин зааварчилгаа єгч байсангvй. Хамтрагч маань эхний ногоон зурвасын цаана харагдах гял цал болсон хоёр барилгыг заан энэхvv vгийг хэлэхэд би Энэтхэгийн Банглоре хотын тєвд КЖА гольф клубын эхний тий*-д зогсож байлаа. Голдман Заксын барилга арай дуусаагVй байлаа, тvvнээс биш хамтрагч маань тийшээ ч зааж магадгvй байсан юм. Эйч Пи, Техас Инструмент компаниудын барилга ч бас ес дэхь нvхний цаана арав дахь нvхний харалдаа сvндэрлэж харагдана. Энэ юу ч биш. Нvх тэмдэглэдэг бяцхан дарцгууд маань алдарт хэвлэлийн фирм болох Эпсонийх, тэр ч байтугай миний цохиуруудыг зєєж яваа залуу ч 3М-ийн малгай ємссєн харагдана.
Гольфийн талбайн гадаах зарим замын тэмдгийг Техас Инструмент ивээн тэтгэсэн байхад хажууд нь Пицца Хатийн аварга том зарлалын самбар дээр уур савсаж буй пиццаны зурган дээр “Гигабайтаар хэмжигдэх амт” хэмээн бичсэн харагдана.

Yгvй ээ энэ Канзас биш байсан. Гэхдээ энэ яавч Энэтхэг гэж харагдахгvй байсан юм. Энэ тэгээд юу вэ? Шинэ ертєнц vv? Хуучин ертєнц vv? Аль эсвэл дараагийн ертєнц vv?

Би Энэтхэгийн торгоны зам болсон Банглорт Колумб шиг ямар нэгэн нээлт хийхээр ирсэн байлаа. Колумб тухайн vеийн Португалийн далайчид шиг ємнийг зориод Африкийн зvvн талаар тойрон Энэтхэг орохоос илvv дєтєєр єрнийг чиглэн єєрийнхєє тєсєєлж байснаар Атлантын задгай далайг гатлаж Энэтхэгийн зvvн эрэг хvрнэ гэж тооцоолон Нина, Пинта, Санта Мариа гэсэн хєлєг онгоцны бvрэлдэхvvнтэйгээр гарсан билээ. Тухайн vедээ “халуун ногооны арал” гэгдэж байсан Энэтхэг нь нууцлагдмал баялаг болох алт, сувд, эрдэнийн чулуу, болон торгоороо Европынхны арааны шvлсийг асгаруулж байсан юм. Лал шашинтнууд Энэтхэг хvрэх хуурай газрын замыг хяналтандаа байлгаж байсан энэ vед тэрхvv товч замыг нээснээр Колумб болон Испанийн эзэнт гvрний хувьд асар их баялагийг эзэмшиж хvч чадалтай болох vvд хаалга нь байлаа.
Колумб дэлхийг бєєрєнхий гэж тооцоолсон учир єрнийг зорьсноор илvv дєт зам олно гэж найдаж гарсан билээ. Гэвч тэрээр дэлхийн бємбєрцгийг арай багаар тєсєєлснєєс, замаа буруу тооцоолсон ба замд нь хуурай газар тааралдана гэдгийг урьдчилан тєлєвлєєгvй байсан юм. Гээд мань эр єєрийн нээсэн шинэ ертєнцийнхєє уугуул иргэдийг Индианууд (Энэтхэгvvд. орч) гэж нэрлэснээр уг аялал тєгссєн юм. Буцаж ирээд Колумб Фердинанд хаан болон Изабелла хатан хаанд энэтхэгийг олж чадаагvй боловч дэлхий бєєрєнхий гэдгийг баталснаа хvлээн зєвшєєрсєн юм.

Би харин Энэтхэгт дорныг чиглэн Франкфуртаар дамжиж Луфтханза компанийн иргэний нисэх онгоцны бизнес ангиллын суудлаар ирсэн юм. Би хаашаа ямар чиглэлээр болон хаа яваагаа суудлынхаа ємнє зоосон жижиг дэлгэцэн дээрхи ЖиПиЭс*-ийн тусламжтайгаар яг таг мэдэж байлаа. Би товлосон цагтаа аюулгVй газардав. Би бас л Индианууд (Энэтхэгvvд) гэж нэрлэгддэг хvмvvстэй уулзлаа. Би мєн л Колумбын адил Энэтхэгийн нууцлагдмал баялагийг хайж явлаа. Ялгаа нь гэвэл Колумб vнэт метал, торго, амтлагч гэх мэт тухайн vеийнхээ vнэ цэнийг тодорхойлогч материаллаг баялаг хайж явсан бол би программ хангамж, дуудлагын тєв*, дамжуулах протокол, оптик инженерчлэлийн шинэ нээлт гэх мэт єнєє vеийн бидний хувьд vнэт баялаг болсон зvйлсийг хайж байсан юм. Колумб єєрийн уулзсан Энэтхэгvvдээ* єєрийн гарын доорхи vнэгvй ажилчид боолоо болгон хувиргахдаа баяртай байлаа. Харин би миний уулзсан Энэтхэгvvд яагаад бидний хийх ёстой ажлыг булааж аваад байгааг яагаад тэд Америк болон бусад аж vйлдвэржсэн орнуудын vйлчилгээ болон мэдээлэл технологийн ажлын голыг нугалах чухал тvнш болоод байгааг мэдэхийг зорьсон юм.
Колумб єєрийн гурван хєлєг онгоцон дээрээ зуугаад хvний хамтаар явж байсан бол би Дисковери Таймс сувгийн цєєхєн хvний бvрэлдэхvvнтэй бяцхан багтай явж байлаа. Манай бяцхан баг хєл нvцгэн Энэтхэг жолоочийн барьсан хоёр бага оврын фургонд элбэгхэн багтаж орхив. Би аялалд гарахынхаа ємнє Колумбын адилаар дэлхий бєєрєнхий гэдэгт итгэлтэй байсан боловч Энэтхэгт vзсэн харсан болгон маань намайг алмайруулж энэ итгэл тєгс байдалдаа эргэлзэхэд минь хvргэсэн юм. Колумб санамсаргvйгээр Америкт ирээд єєрийгєє Энэтхэгийн нэг хэсгийг нээчихлээ гэж бодож байсан бол би Энэтхэгт ирээд єєрийгєє Америкд байна гэж бодоход хvрлээ. Зарим нэг Энэтхэгvvд Америк нэртэй байхад зарим нь дуудлагын тєвvvдэд Америк аялгатай англи хэлээр ярьж, Америк маягийн бизнесийг компьютерийнхээ лабараториудад тєлєвлєж байлаа.
Колумб хаан болон хатандаа дэлхий бєєрєнхий юм байна гэдгийг батлан тvvхэнд энэхvv нээлтийг анх удаа хийсэн хvн хэмээн тодорсон юм. Харин би гэртээ эргэж ирээд зєвхєн эхнэртэйгээ л єєрийнхєє нээлтийг хуваалцсан юм.
Би тvvнд “Хайрт минь, дэлхий чинь хавтгай юм байна шvv дээ” гэж шивнэлээ.

Хvлэмжийн цэцэг

Энэ долоо хоног ерєнхийдєє ухаарлын долоо хоног л байх шив дээ. Манай нэг найз хvнд ийм vе байдаг юм гэж тайвшруулж байна лээ. Гэхдээ мэдэхгvй архи уусны дараа дандаа л хvнд ухаарал хайр бодогддог шvv дээ. (Зарим нэгэнд нь уур агсам тохиолддогийг л эс тооцвол) Магадгvй нутгаас ирсэн жаахан юм дээрээс нь local beer холилдсоны дараа иймэрхvv мэдрэмж тєрєх нь хэвийн vзэгдэл ч юм билvv..
Хэрвээ та vзсэн бол миний “анддаа баярлалаа” гэсэн эссээ дан ухаарлын шинжтэй байгаа байх. Найз охин маань тэр нийтлэлийг уншаад уйлахаа шахсан гэж байгаа. Тэр минь миний хажууд бол амьдрал vзсэн нэгэн л дээ. Ядаж л мєнгєгvй хоолгvй хонох ямар байдгийг мэдэрсэн нэгэн.
Харин би? Би бол ердєє л хvлэмжийн цэцэг.
Би хэзээ ч мєнгєєр дутаж vзээгvй. Ээж аавын минь хайр удам угсаа залгах айлын гал голомтын эзэн ганц хvvгээ хэнээс ч юунаас ч хараат байлгаж, хэзээ нэгэн цагт ямар нэгэн ямаар дутааж vзээгvй юм аа. Тэр хэмжээгээрээ л эцэг эхийн хайр хvvгээ улам бvр л хvлэмжийн цэцэг болгож байсан юм. Єєрєєр хэлбэл би гадаад орчиндоо юу болж байгааг, миний амьдарч буй орчин бол ердєє л хvлэмж лугаа адил гэдгийг саяхан болтол ухаараагvй юм. Саяхнаас л эцэг эхийгээ мєнх биш юм байна гэдгийг, миний энэ их тансаглал vvрдийн биш юм байна гэдгийг, миний нэг орой найзуудтайгаа савчихдаг мєнгийг хvмvvс бvтэн сар зовж байж олдог юм байна гэдгийг, Нагаржунагийн хоосон чанарын онол угтаа vнэн юм байна гэдгийг ойлгож эхэллээ.
Vнэхээр л тэр ухаарлын долоо хоног гэдэг нь энэ юм болов уу даа. Хvн бvхнийг л хайрлаж, хvн бvхэнд энэрэхvйн сэтгэлээр хандмаар санагдах юм. Хvн бvхэнд л энэ саяхан мэдэж авсан энгийн vнэнvvдээ зааж єгмєєр санагдах юм. (харамсалтай нь бvх хvн хvлээж авах хvсэлгvй ч гэсэн)…
Хvлэмжийн цэцэг хvлэмжээсээ гарахад яаж vхэждэг билээ би яг тэрэн шиг гэрээсээ, надад хайртай, намайг халамжилдаг хvмvvсээсээ хол байхад яг л тэр мэдрэмжийг мэдэрч эхэлдэг юм байна.
Хvссэн бvхнээ олж авч чадахгvй байна гэдэг зарим тохиолдолд асар их аз байдаг бололтой. Хэрэв би яг ємнєх шигээ ололт амжилтаар дvvрэн байсан бол энэ ухаарлын долоо хоног минь хэзээ ч байх байсан юм билээ
Нvдэнд харагдаж гарт баригдаж буй бvхэн хоосон хий юм гэдгийг, хvн хэрвээ жаргалыг хvсвэл сэтгэлийн дотоод амгаланг л олох ёстой юм гэдгийг манайхны бурхны орон гэж хэлж заншсан Энэтхэг улсад л ойлголоо
Над шиг олон олон “хvлэмжийн цэцгvvдэд” энэ ухаарлын долоо хоног нь арай эрт байгаасай гэж хvссэндээ л энэ оройн согтуу нойрноосоо хугаслаж сууна…




М.Огоо
26.08.06
Pune, Maharashtra, India

Анддаа баярлалаа

С.Дєлмандахтай би анх 4 жилийн ємнє танилцаж байж билээ. Тэр vед биднийг хэн ч танихгvй, хэн хэн нь хийх бvтээх хvслээр дvvрэн ч ядуу оюутнууд байж билээ. Хамтарч юм хийе гэсэн санаатай бид хэсэг vзсэн юм. Даанч энд бидний арга барил болон зорилгын ялгаа гарч ирэн зєрчилдєж эхэлж билээ. Минийхээр бол бид мєнгєний хойноос, харин Дєлєєгийнхєєр бид оршин тогтнохын тєлєє зvтгэх ёстой байлаа. Гээд удалгvй зєрчлєєсєє болж бид салсан сан. Гэхдээ нєхєрлєл маань бол дуусчихаагvй юм. Надад тvvний ер бусын тайван, юманд хvлээцтэй хандаж, нухацтай шийдвэр гаргадаг зан нь таалагддаг байлаа. Тиймдээ ч бид бусдаасаа арай илvv дотно байсан байх. (Харин тvvнд миний юу нь таалагддаг байсныг мэдэхгvй)
Хэдэн жилийн дараанаас тvvний хийж байгаа юмнууд намайг гайхуулж эхэллээ. openMN, soyombo linux, MUG гэх мэтчилэн. Бид хэн хэн нь мэдээлэл технологи маш их сонирхдог байсан ч (Гэхдээ мэдээж хэрэг Дєлєє надаас илvvгээр л дээ) Дєлєєгийн хийж буй бvхэн надад нэг л утгагvй, явцгvй санагдаад байдаг байлаа. Хэн хэзээ надад мєнгє єгнє гэж энэ бvхнийг сайн дурын байдлаар хийж явах ёстой юм гэдгийг би vнэндээ ойлгосонгvй. Миний хувьд бол би зєвхєн мєнгєний тєлєє л явж байлаа. Мєнгийг ч олж байсан. Даанч хурааж л чадаагvй болохоос. Харин Дєлєє бол урагш гишгэж байлаа. Тэр єєрийгєє боловсруулж бусдыг ч бас боловсроход ямар нэгэн хэмжээгээр туслах гэж хичээж явсан юм. Саяханыг хvртэл би Дєлєєгєєс олсон орлого байхгvй чамд ингэж нийгмийн зvтгэлтэн болж явах хэрэг байдаг юм уу гэж гайхаж асууж байж билээ. Харин юуны тулд яах гэж ингэж явж байгаа, энэ нь эцэстээ хэнд хэрэгтэй юм гэдгийг найз нь сая л ойлголоо.
Мєнгийг олж явахдаа би зєвхєн єнєє маргаашаа л бодож явж. Єнєєдєр хоолтойгоо, маргааш мєр бvтэн явж байхад л надад хангалттай байж. Олох тусмаа Алтан Загасны vлгэрийн эмгэн шиг улам л ихийг олох гэж явдаг байж. Харин єнєєдєр ажил ч vгvй, сургууль ч vгvй, энэтхэгийн нэг хєдєє тосгонд ингээд хог дээр vсэрчихээд хэвтэж байхдаа найз нь амьдралын энгийн нэг vнэнийг ойлгож авлаа. Єчvvхэн хvн єєрийнхєє тєлєє амьдардаг, Агуу хvн бусдын тєлєє амьдардаг гэдгийг ухааруулж єгсєн анддаа баярлалаа. Над шиг хий дэмий юмний хойноос хєєцєлдєж яваа мянга мянган залуучууд vvнийг бас ойлгоосой. Тэгвэл нийгэм маань, улс орон маань, ирээдvй маань арай гэрэлтэй харагдаж юу магад...

М.Огоо
24.08.06

Би ХЭНИЙ ХЭН бэ?

Єнєєдєр нэг Энэтхэг залуу надаас Монгол хаана байдаг юм гэж асуудаг юм байна. Гаднаас нь харахад гайгvй боловсролтой байж магадгvй шинэ Энэтхэгийн шинэ vе болох гэж байгаа оюутан залуу л даа. Надад энэ асуулт тийм ч сонин байсангvй. Арабын тэнгисийн эрэг дээрхи энэ жижигхэн хотод ирснээсээ хойш энэ байтугай сонин асуултанд хангалттай булуулж байсан болохоор энэ бол ядаж Монгол гэдэг нэрийг минь зєв хэлж байгаагаараа улс vндэстнийг минь их хvндэтгэсэн хэрэг байлаа. Ерєнхийдєє Энэтхэгvvдийн газарзvйн мэдлэг жаахан тааруухан юм шиг санагдсан. Яагаад гэвэл миний эх орныг бодвол гадаад орноос хараат юм нь бага, учиргvй гадны соёл иргэншлийг шvтэж хvндэтгэдэг хvмvvс болж долигнож хэдэн цаас аваад байхааргvй баян улс л даа. Эд нарын хувьд тойрсон Бутан, Непал, Бангладеш гэсэн (манайхаас дутахааргvй ядуу) жижиг хєршvvд Арабын хэдэн улсуудаа л хаана байрлаж байдгийг мэдэж байвал бараг дэлхий ертєнц дуусч байгаа нь тэр л дээ. Ямар сайндаа нэг vсчин залуу зvvн ємнєт Азийн газрын зураг барьчихаад энэ дээр танай улс алга байна гээд гайхаад байх вэ дээ.
Ерєнхийдєє Монгол гэдэг нэрийг ихэнх хvмvvс мэдэх нь сайхан юм. Учиргvй манай хэлээр яриад манай соёл иргэншлээс хуваалцаад байхгvй ч гэсэн ядаж Хятад Солонгос хоёроос єєр тусгаар тогтносон улс гэдгийг минь ялгаж мэдээд байгаа нь сайхан юм. Нєгєє талаас…
Монгол - Чингис – Доголон Тємєр (Тимурлан гэдэг нэрээр нь ойрхи Дорнот андахгvй). Энэ гурван нэр хорвоо ертєнцєєс хязгаарлагдсан юм шиг хєдєє маягийн энэ жижигхэн хотод салшгvй дагалдана. Энэ гурван нэрийг дагаад тэдний нvдэнд айдас хvйдэс, аллага хядлага, цус нулимс харагддаг юм шиг байгаа юм. Тэгээд л намайг хvлээж авах анхны сэтгэгдэл нь алуурчны хvvхэдтэй юм ярьж байна гэдгээр эхэлнэ дээ. Бидний хайрлаж хvндэтгэж, шvтэж биширч явдаг євєг дээдэс маань эдний хувьд ердєє л цус дагуулсан алуурчин, терроризмийн загалмайлсан эцэг. Єєрєєр МОНГОЛ гэдэг энэ яруу сонсголонт тавхан авиаг дэлхий ертєнцєд мэдэгдэх арга байхгvй гэж vv?
Энэ тавхан авиагаар тамгалсан улсыг газрын зураг, дэлхийн бємбєрцєг дээрээс хайж ядаад байх юмгvй л дээ уул нь ч. Эцэг євгєд маань уг нь бидэнд єнєєгийн бидний шvтээд байдаг єндєр хєгжилтэй орнуудын арааны шvлс асгармаар хангалттай том талбай, єргєн уужим нутаг, єнєр их баялаг євлvvлжээ. Тэр нь газрын зураг дээр бараг л хоёр тив дамнахаа шахан дурайж байдаг сан. Хараа муутай хvн ч олж харахад тийм тєвєгтэй биш. Харин дэлхий дээрхи зургаан тэрбум хvний ихэнх нь тэр том талбайг нvдээ аниад харахгvй єнгєрєєчихдєг бололтой. Яагаад гэвэл Монгол гэж юу байдаг нь тэдний хувьд огт сонин биш. (Дээр дурьдсан терроризмийн євєг эцгvvдийг л эс тооцвол)
Яагаад? Єнєєдєр Монгол унтаж байгаа учраас тэр. Унтаж байгаа монголыг сэрээх хvсэл хэнд ч байхгvй. Биднийг л эс тооцвол. Харин бид сэрээх биш улам бvр гvн нойронд нь автуулаад байх шиг. Тэгээд сэрэхгvй болохоор нь унтамхайг нь гайхаад єєр улс руу гараад явчихна…
Євєг дээдэс минь дэлхийн дайдийг эзэлж их гавъяаг байгуулж явахдаа vр хvvхэд нь цусаа асгаруулж байж олж авсан нэр хvндийг нь ингэтлээ дорд оруулах юм чинээ санаагvй л байх даа.

Халамцуу Иран залуу чиний євєг дээдэс минийхийг алж явсан юм гэсэн одоо би чамайг алвал болох уу гэж агсарахад нь гашуунаар инээмсэглээд л єнгєрєхєєс єєр эрхгvй МОНГОЛ би яалтай.
Уг нь би чинь нэрийг нь сонсоод л дэлхий чичрэх ёстой хvний удам юм сан. Хэзээ нэг хаанаас ирснээ хагас цаг тайлбарлах шаардлагагvйгээр БИ МОНГОЛ ХYН гэж дэлхийн хаана ч очсон ам бардам гайхуулах цаг ирэх бол доо.



М.Огоо
Pune, Maharashtra, India
2005-09-20

21 нас

Би 21 хvрлээ. Єнгєрсєн амьдралаа эргээд харахад би юу хийж юу амжуулав? Би хэнээс авч байв? Би хэнд юу єгч байв? Би хэнийг баярлуулж байв? Би хэнийг гомдоож байв?
Яг vнэндээ эцэг эхийнхээ Туулын голын мєсийг долоох шахан олсон хэдийг vрж тэднийхээ санааг зовоохоос єєрєєр ямар гавъяа байгуулав?
Хvн бvхэнд єнгєрсєн цаг vе нь харамслаар дvvрэн, дахиад тэр насандаа очвол тийм юм амжуулах сан, ийм юм гvйцээх сэн гэсэн нууцхан хvсэл зєндєє байдаг гэсэн. Ямар сайндаа л 60 хvрч ухаан ороод 61 хvрч vхдэг гэсэн vг хvртэл гарч байх вэ. Хэрвээ хvн бvхэнд тэр ухаан ордог 60 нас нь арай эрт тохиолддог бол энэ дэлхий дээр харуусал гутрал, гай зовлон арай бага ч тохиолдох байсан юм бил vv.
Гэхдээ хvний хvсэл гэдэг таашгvй. Єнєєдєр би ингэж бодож байвч 20 жилийн дараа яах гэж тэгж дэмий юм бодож нэг шєнийнхєє нойрыг хугаслаж байв гэж харуусах ч цаг vе ирэх юм бил vv.

Миний нас, єнгєрvvлсэн амьдрал, vзсэн харсан туулсан бvхэн энэнд дvгнэлт хийхэд арай л балчирдах юм шиг байна. Гэхдээ одоо л ингэж бодож эхлэхгvй бол би 60 хvрч ухаан орж 61 хvрч vхдэг хvмvvсийн нэг болмооргvй байна. Хорвоогоос хагацан нvдээ анихын цагт бvх л амьдралдаа харуусч байснаас одоо ингэж нэг шєнийн нойроо хугаслаж суусан нь дээр ч юм шиг.

Би ээж аав хоёрыгоо л хамгаас их гомдоосон хvн дээ. Манцуйндаа ирж л тэр хоёрыгоо жаргаасан байх. Бусад vед нь би ПАРАЗИТ байжээ. Би яг л бусдын цусаар хооллодог шимэгч хорхой шиг тэр хоёрынхоо аз жаргал, залуу насных нь эрч хvчийг сорон сорсоор єдий хvрчихээд одоо авах юм минь дууссан хэмээн амаа арчаад хаясан цаас хаяж байгаатай адил намрын навчис шиг болсон тэднийгээ vл тоомсорлон энд тэнд найзуудтайгаа ганц нэг пиво шимсэн шигээ санааг нь зовоож суух гэж. Бас болоогvй уруул дээрхи хэдэн шар vс нь гvйцэт ургаж амжаагvй байхад айлын нялх охин эргvvлж авгайгаа болгож байгаа нь гэж эцэг эхдээ тавьдгаас илvv халамж тавин єдийг хvртэл байдгаа єгсєн тэднийгээ эхнэрт минь халамж тавьсангvй гэж хааяа том дуугарчихаад л.
Би ийм л хvн. Би 21 жил ингэж л амьдарсан. Би ингэж л эцэг эхээ ачилж байсан юм. Одоо оройтоогvй байгаа дээрээ энэ талаар бодож эхэлж байна. Yнэн худал хоёрын хооронд дєрвєн хуруу зай байдаг гэдэг шиг бодож эхэлснээс хийж эхлэх хvртэл хагас алд зай байна. Хэдий бага зэрэг оройтсон ч одоо л бодож эхлэх цаг нь…
Над шиг олон аавын хvvдvvдэд ч гэсэн ингээд харамсах цаг нь бvv оройтоосой.
Тєрсєн єдєр гэдэг баяр чинь чиний эрийн сайндаа энэ хорвоод гэнэт гараад ирсэн баяр биш, эцэг эхийн чинь хайр халамж чамайг тєрvvлсэн баяр юм шvv. Ээж ааваа тєрсєн єдрєєрєє баярлуулаарай.

М.Огоо
2005.11.05
Pune Maharashtra India

эх оронч vзэл

Ene niitleliig neg forum deerees olson ym. Hen bichseniig ni medehgui ch mash ih taalagdsan bolohoor oshoo olon humuus unshaasai gej bodood.

Yй олноороо харьд одож нх юм сурч, их мєнгєтэй болж ирээд Монголоо хєгжvvлнэ гэнэ. Энийг яаж батлах вэ? Ихэнх хvн мэргэжлээсээ єєр, мэргэжил шаардагдахгvй ажил хийж, Америкт гэхэд л эмч хvн очоод ачигч, математикч мах, ногоо хэрчигч, инженер хvн асрагч хийж, бас мексик голдуу цагаачидтай багагvй єрсєлдєж байх жишээтэй. Би ч тэдний нэг явсан. Эмч эмнэлэгт ядаж сувилагч, инженер хvн засварчин хииж мэргэжил чадвараа тэлэх бололцоо бага байна. Хувь хvмvvс маань санхvvгийн хувьд одоогоор хожиж байгаа мэт боловч vндэстний эрх ашгийн vvднээс харвал монголчууд бид ирээдvйд хожигдож мэдэх нь. Тэд маань их мєнгє илгээж байна. Ахдvvдээ маш их тус болж байна. Даанч тэр мєнгєний нэлээдийг баар, шоундаа идэж уугаад дуусгаж сайндаа л машин болгоод унаж байна. Харьд хєлсєє дуслуулж, хvнийг царайчилж олсон мєнгєєр нь эргээд гадаадын vйлдвэрлэгчдийг тэжээж байна гэсэн vг. Тоног тєхєєрємжєє хаягдал тємєр хэмээн хятадуудад зарчихсан болохоор архи найруулж бусдыгаа хордуулахгvй л бол эх орондоо юм хийхэд амаргvй байна. Оймс нэхээд 500Т-єєр зарна гэвэл хятадууд ЗООТ-ийнхєєр цохино. Гадагшаа гарсан монголчуудын турvvч нь эргэхээр цаг болсон. Гэвч тэд алга. Тэднии зарим нь буцах битгии хэл одоо монгол руугаа буцна гэснийгээ євчтэй хvн байх гэж гайхаж сууна. Хvvхдээрээ явсан нь харьд дасч байна. Хариад юу хиих вэ гэж тэд их ярьдаг. Бас Монгол дахь эрvvгийн нєхдєл байдлаас их айж байна. Хотод ессєн хvvхдvvд аав ээж найз нєхдєє санахаас биш монголын хаа нэгтээ байгаа уул, гол, тал, нуурыг зvvдлэх биш/аав ээж нь нутгаа vзvvлээгvй л бол/.Тэдний заримд цемент бол хаана ч адилхан. Нэгэн цагт торийн хар хайрцагт байсан охид маань дэлхийгээр нэг бэлчиж явна. Тэгэхээр тэр хайрцагт юу байдаг юм, бvvмэд. Уг нь манайх шиг vндэстэн нєхєрт гарч, хvvхэд гаргаагvн охидоо харьд нлгээх нь эмгэнэл. Yвдэстний эрх ашгаас давсан хvний эрх байх ёсгvй гэвэл фашист гэгдэх биз. Тэгвэл vндэстэнг vрэн таран хийвэл хэн гэгдэх вэ?! Америкт 10 жил бангаа залуу "Монголд 2 байртай болсон ч, харин 2 хvvхэдтэй болсонгvй" гэж хэлж байсан. Єєрєєр хэлбэл мєнгє монгол хvvхднйг орлохгvй гэсэн санаа цухалзуулж байна. Америкт настангууд асрамжийн газарт насны намраа тухтай єнгєрєєдєг учраас ур хvvхэдгvй байлаа гээд нэг их санаа зовох юмгvй байдаг. Харин монголчууд нутагтаа ясаа тавина гэдэг. Энэ нь хvч тамираа дуустал, євгєн эмгэн болтлоо харьд сууна, харь орныг хєгжvvлнэ гэсэн vг битгий болоосой. Харьд гарсан асар олон монголчууд, одоо гарахаар зэхэж байгаа хvмvvс идэр насандаа эргэн ирж монголоо хєгжvvлнэ гэдэг нь vнэн. ßпончууд, солонгосчууд 2-р дайны дараа америк явж ирээд японыг хогжvvлсэн юм шиг манаéõан ярьдаг. Арай ч тиймгvй юм билээ. Нєгєєдvvл нь эргэж ирэх бèø, харин тэндээ жапаантаун, корейтаун байгуулаад vлдчихсэн, нилээд нь оргvй уусчихсан. Япон чинь тэднээс ємнє хамаг юмаа єєрсдєє хийдэг орон байсан, тиймдээ л дэлхийн дайн хийлцэж агаар, газар, усанд АНУ-тай ана мана байлдаж байсан билээ. Филиппин, пакистан зэрэг олон орны хvн амын нилээдхувь нь цагаачилж ажилласаар мєн ч удаж байна. Жишээ нь америк хvн хєгшрєхєєрєє фнлиппин асрагч хvvхнvvдийн гарт очдог гэмээр. Гэвч дээрхн орнуудын ихэнх хvний амьдрал ядуу хэвээр, Монголчууд бид ирланд vндэстний туулсан, туулсаар яваа шиг тvухийг эхлуvлчихээд байгаа мэт. Ирландууд америк руу цагаачилж эхэлсээр 500 жил болжээ. Их ч мєнгє гуйвуулсан байх. Аав ээждээ эргэж ирэхгvй гэж хэлээд явсан хvн байхгvй биз. Гэвч тэд усанд хаясан давс шиг уусчээ. Америкт ирланд цусыг ямар нэгэн хэмжээгээр агуулсан хvн 60 сая байгаа гэдэг. Ирланддаа одоо зєвхєн 3-хан сая ирланд хvн vлджээ/манайх 2.5 сая хvнтэйгээр, тэр тусмаа орон орон руу цацах аянаар эхэлбзл хэд маань vлдэх бол/. Ирланд залуус одоо ч америк руу ирсээр байдаг юм билээ. Гэтэл одоо Ирланд олон орны, жишээ нь Дублин 50000 хятад цагаачтай болжээ. Английн эрхшэзлд орсон хойд Ирландад бvvр ч цєєхєн ирланд хvн vлдэж тэндээ vндэстний цєєнх болов. Олон сая ирланд цагаачдын гуйвуулсан байх ёстой олон тэрбум доллар наалдаж Ирланд улс цойлсон юм байхгvй. Ирландууд кельт хзлээ ч мартжээ. Тэр мєнгийг технологи vйлдвэрлэлд биш гол тєлєв идэж уухад зарцуулсан бололтой. Ирланд биш америк хєгжсєн. Ирланд ^дийн засгийн чадавхиараа Грек, Португалийн зиндаанд, Европдоо хойгуур ордог юм. Грек гэснээс Грек, Монгол хоёр цагтаа ц&пгижявсныг дэлхш мэднэ. Одоо хоёулаа унтаж байна. Грекийн их нутаг Анатолийн хойг одоо Турк гэдэг улс болж хойч vе нь грек байснаа мартаж, євєг дээдсээ Монголоос нvvж очсон гэж андуурах болжээ. Америкийн бєєрєнд наалдсан, бас АНУ vvссэн єдрєєс хойш сая сая хvнээ ажиллуулсаар ирсэн/одоо 30-аад сая цагаач нь бий гэдэг/ Мексикт одоо болтол ихэнх хvний амьдрал ядуу байгаагаас мянга мянгаараа америкийн хилийг єдєр шєнєгvй нууцаар давсаар. Америкийн дэлгvvрийг мексикийн бйш, далайн цаадах хятадын бараа дvvргэж байна. Уг нь тэд АНУ-ын дараа ордог хvчирхэг, удахгvй гvйцнэ гээд ханхалзаж баймаар. АНУ-д хэдэн зуун жил хvмvvсээ ажиллуулаад байгаа Мексик гялалзаагvй байхад монголчууд бvгдээр гадаадад гарч ажиллаад ч эргээд улсаа хєгжvvлж чадах уу? Гэртээ хоол хийхээс тєвєгшєєн биеийн амрыг харж, хvvхдvvдээ айл айлаар хэсvvлж, тэднээрээ хоол зєєлгєж идээд баяжсан айл байдаггvй бололтой. Сvvлдээ бvур балайраад эх орноо тvрээслээд баяжъя гэсэн ухуулга хийж явдаг хvмvvс ч бий болжээ. Энэ нь ээжийгээ мєнгєтэй хvнд тvрээслэнэ гэснээс ялгаа юу байна.
Ìонгол улсад монгол vндэстний дєнгєж 25%буюу 2.3 сая нь байна. Монголчууд биологийн насжилтаараа залуугаараа байгаа vндэстний нэг гэж тооцогддог тул 500 сая хvртэл vржих нєєцтэй юм. Гэтэл залуугаараа тєрєл арилжиж мэдэх нь. Сайхан сайхан бvсгvйчvvд 4-5 хvvхэдтэй биш, 4-5 дипломтой залуу насыг барж байна. Ээмэг зvvсэн хєвгvvд олширвол удалгvй гомо , лесби хэмээх манингууд залгаж мэдэх тул хvний єсєлтєнд бас саад болно гэсэн vг. Сvvлийн 10-аад жилд гадагшаа яваад ирээгvй хvмуvсийн тоо Монголд тєрж байгаа хvvхдvvдийн тооноос олон дахин давж эхэллээ. Манайхан орон зайгаа vлдээн vнэн чанартаа дvрвэж асар олноороо харьд одсоор. Аймаг, сумын тєвийнхэн ч Улаанбаатар "хот улс" руу дvрвэн бєєгнєрч тэндээсээ дэлхийн аянд мордож ард нь асар их нутагтэдний орон зай, тэдний тєрvvлээгvй vр хvvхдийн орон зай vлдэх нь. Нэгэнт охид хєвгvvд маань удаан хугадаагаар явсан болохоор тэдний vлдээсэн орон зай руу, нутагтаа хзт чихэлдэж, хэт халууцаж байдаг орныхон цуваад эхэлбэл яах вэ, тэднийг байлгаач гэвэл яах вэ. Энэ хоосон хашаанд чинь ирж бууя гэвэл яах вэ. Хадны мангаагаар битпш айлга гэх биз. Тэдний хувьд Монгол диваажин шиг санагдах ч юм бил vv. Хэрвээ монгол хvнтэй Монгол улсыг ирээдvйд байлгана гэж байгаа бол одооноос бодох хэрэгтэй мэт. Зээл, тусламжаа ямар ч дарамтгvйгээр цуцалчихдаг Орос шиг их гvрэн битгий хзл пvvс компани ч цаашид бидэнд таарахгvй биз. Äэлхийгээр нэг цагаачилсан монгол гэх эрээвэр хураавар хvмvvс 2000 жилийн дараа эргэж ирээд бас израйлийн тvvхийг эхлvvлэх vv. Энэ бол хvсэхээр хувь заяа биш байх. Саявтар Улаанбаатарт дvрвэгсдийн асуудлаар олон улсын хурал болсон байна лээ. Могол, Хазар/тэдний бэсvд зэрэг монгол овгийнхон/, Халимаг мэтийн хvний нутагт байгаа ах дvvсээ авах цаг ирвэл тэд туслах гэж байгаа бол ч яахав. Харин захын дvрвэгсдийг авчрах асуудлыг тавивал оронд нь єєрийн ах дvvсийг авчиръя гэсэн асуултыг бид сєргvvлэн тавнх ёстой. Бидэнд ч монгол гаралтай гэж vзэгдсэнийхээ тєлєє хядуулж, гадуурхагдаж ирсэн ах дvvс байна. Америкчууд талибанчуудыг хєєхєєр Афганистанд ирэхэд зэр зэвсэг муутай хазарууд цэргvvддээ гутал гуйж байсан гэдэг. Узбекууд нь Узбекстан, Туркээс, ТажикуудТажикстан, Иранчуудаас, пуштунчууд пакистан, арабуудаас зэр зэвсэг авч байхад хазарууд ганцаардаж байсан. Иранчууд хэцvv хvнд vед тажикуудад/афганы/ зэвсэг, нисдэг тэрэг єгсєн атлаа єєрсдиинх нь тєлєє олонтаа байлдаж ирсэн хазаруудад Хомеинийнхоо зураг илгээж байсан гэдэг. 1941 оны євєл Сталин халимагуудыг ачааны вагонд чихээд /тал нь замдаа хєлдєж, дарагдаж амь насаа алдсан/ Монголын хилийн ойролцоо авчирч цєлєєд байхад Чойбалсан тэр боломжийг ашиглах нь битгий хэл тэднийг огт сонирхохгvй байсан тул тэд сибирьт 10-аад жил болоод харийн нутаг руу буцаадявчихсан... Харамсалтай нь монголчууд бие биенийг татах биш тvлхэх юм даа. Зарим хvмvvс євєр монголчуудаас жийрхэж, тэднийгээ хятад гэх нь холгvй байдаг/Хятадууд тэднийг маань хятад болсон гэж vзээгуй байхад шvv дээ/. Ар монголыг чєлєєлєхєд олон зуун євєр монгол нрж амь биеэ хайрлалгvй оролцсоныг тэд мэддэггvй юм байх даа. Хэдэн жилийн ємнє Орхоны эрэгдээр Хархорины хэдэн залуус "Хотонтынхонтой алалцана" гэж хєлчvvрхэж байхтай би таарч билээ. Далайн цаана байгаа нэгэн монгол харь эзэндээ нєгєо монголоо сэмхэн гvтгэн ажлаас нь халуулж байсан нь ганц тохиолдол биш.
Амьдрах орон зайгаа тэлэхийн тєлєє тэмцэл дэлхийд улам хvчтэй єрнєж байхад харин бид орон зайгаа vлдээн харьд, тэдэнтэй чихэлдэхээр одож, vлдсэн нь виза хєєцєлдєх хоорондоо газар нутгаа хайргvй сэндийчиж байна гэвэл хэр хэтрvvлэг болдог бол. Дэлхнйг удирдаж явсан ундэстэн хvний нєєцєндєє ийм хайнга хандаснаас эцэст нь хулан тахь шигээ /ялгаатай нь сайн дураараа/ тарж, цєєрч, уусч манж хєршиннхєє хойноос мордвол ичмээр, бас хvн тєрєлхтєнд ч харамсалтай бус уу. Бидэнд одоо vндэсний vзэл, vндэсний vйлдвэрлэл хоёр ус, агаар мэт дутагдаж байна.

Тархины тураал - КИМYРА АЯАКО

Японд суугаа Малайзын элчин сайд «Намайг хорин настай байхад манай улс дєнгєж тусгаар тогтноод байсан бєгєєд олон асуудал тулгараад байсан билээ. Бид амжилт гаргаж, тусгаар тогтнолоо дэлхийн олон улсаар зєвшєєрvvлэх хэрэгцээ шаардлага байсан. Би Малайз эх орны тєлєє хvчин зvтгэмээр санагдаад, юуны ємнє гэр орныхныхоо бахархал болсон хvн байх хэрэгтэй юм гэж бодогдож байлаа. Эх орондоо би хэрэгтэй гэж бодож явлаа. Одоо Малайзын Засгийн газар ирээдvй vеийнхний тєлєє «Визон-2020» гэдэг тєлєвлєгєє зохион гаргаж байгаа билээ.

Улс орны хувьд Малайз амжилт олж, олон улсын тавцан дээр бол тус улс ирэх зуунд удирдагчийн байр сууринд очих ёстой хэмээн зорьж байна» гэснийг уншаад Монголын байр суурь гэдэг юу вэ гэж бодогдлоо.

Хагас жил Монголд байхгvй байгаад буцаж ирэхэд юм болгон хєгийн
харагдаад, монголчууд нэг л хєгийн санагдаад болж єгдєггvй. Олон жил хєгийн юмны тєлєє зvтгэж явсан би ч бусдад хєгийн харагдаж байгаа байлгvй дээ. Би бол япон хvн.

Гадаадын хvн Монголыг хєгийн байна гэхэд дургvйцэх нэгэн байж болно. Гадаадынхан манай Монголыг хамаагvй шvvмжилж болохгvй гэх хандлагатай хvн ч байж болно. Гэвч миний бие Монголд хєл тавьснаас хойш яг арван жил болж байна. Хэрэв «Гадаадын хvн манай орныг бvv шvvмжил» гэх юм бол би тийм хvнд «Гадаад орноос тусламж бvv ав» гэж хэлмээр байна. Эд барааны тусламж байвал аваад байна, сэтгэл санааны тусламж бол хэрэггvй гэх гээд байгаа юм уу?

Ер нь монголчууд нvдэнд харагдах ашгаас єєр сонирхолгvй, юу ч хэлээд нэмэргvй. Гэтэл нvдэнд vл vзэгдэх нэг юм л хvнийг хvн болгодог шиг санагдах юм. Сайд, дарга болохын тєлєє ёс жудгаа худалдаж чаддаг хvн, тэр хvнийг тойрон шавсан шимэгч хорхой шиг хvмүүс.

Миний бодлоор Монголд сайд дарга болсноос малчин болсон нь илvv мундаг.


Єнєєдрийн Монголд дээр єгvvлсэн Малайзын сайдын vгэнд гарсан ухаан шиг ухаан алга. Єєрєєр хэлбэл олон улсын харилцааны тавцан дээр уншигчийн байр сууринд гарна гэсэн ухаан огт алга санагдана. Малайз ч, Монгол ч ялгаагvй Азийн хєгжиж байгаа л орон.

Тєр хvчтэй байя гэвэл хууль боловсронгуй, хууль хvчтэй байх ёстой гэх хvн байдаг. Гол нь хуулиндаа биш, хуулийг зєв хэрэгжvvлэх явдал л чухал. Хуулийг зєв хэрэгжvvлнэ гэдэг сэтгэлийн сахилгатай байхыг хэлнэ. Сэтгэлийн сахилга байвал буруугаа засаж, алдсанаа нєхєн сэргээх дотоод дархлал байна. Тийм юм байхгvй бол гаднаас яаж ч оролдоод сайжруулж чадахгvй. Хятадын “Их сургаал бичиг” номын VI бvлэгт “Улс орны хувьд эд
хєрєнгийн сонирхол жинхэнэ ашиг сонирхол биш, харин ёс журам бий болгох л жинхэнэ ашиг мєн” гэж бичжээ.

Улс орны удирдагч эд хєрєнгийн талаар хvч чармайлт тавьж байгаа бол заавал хєгийн амьтсыг єєрийн гар хєл болгон ашигладаг. Тэгэхдээ удирдагч тэдгээр ашиглаж байгаа хvмvvсээ чадвартай гэж бодож байгаа бол тийм хєгийн амьтдаар тєр, засгийн эрх бариулах ба тэгж эрх бариулбал заавал хvн зоны ч юм уу байгалийн гай гамшиг учирна» гэж бичсэн байдаг.


Хятадын сургаалаас иш татвал єнєєгийн монголчууд «хятадын юм» гэсэн утгаар хvлээж авахгvй ч байж мэднэ. Дургvйцээд зvгээр сууж байснаас хятадуудаас илvv их юм уншиж, наад захын хятадын гvн ухаан мэдэж байх хэрэгтэй бус уу.

Ер нь монголчууд ном уншихгvй болсон байна. Єнєєгийн Японы нийгэмд тодорхой байр суурь эзэлсэн байгаа хvмvvс залуудаа єглєєнєєс vдэш болтол тасралтгvй ном уншиж байсан бєгєєд одоо ч япончууд маш их уншдаг. Яагаад ингэж уншдаг вэ? Єєрийн дотоод ертєнцийг сайжруулахын тєлєє л тэр.

Монголд єрнєсєн ардчиллын vйл явцыг Японы Мэйжигийн хувьсгалтай (1868 оны) зvйрлэн ярьж байсан. Монголыг Японтой зvйрлvvлээд дэмий байх аа.
Тэрхvv Мэйжигийн хувьсгалын ємнє Англи, Францад очсон япон хvн байсан, тэд тэдгээр орны байдлыг гайхаж, улмаар манай Япон хурдан сурч боловсорч, хєгжих ёстой гэж бачимдан цухалдаж байсан гэдэг. Тэр бол жинхэнэ эх оронч сэтгэлгээ юм. Бас дэлхийн II дайны vеийн Японы хямралыг ч єнєєгийн Монголын шилжилтийн vеийн хямралтай зvйрлэдэг хvн бий. Япончууд тэр vед хvн бvр хvчээ дайчлан ажиллаж, Япон орныг баян тансаг болгоё гэж бодож байснаас бус, одоогийн зарим монгол хvн шиг эх орны нэрээр хаа нэгтээгээс олж ирсэн мєнгийг єєрийн нэр дээр гадаадын банкинд шилжvvлж байгаагvй юм гэнэ билээ.

Ийм байхад манай япончуудтай єєрсдийгєє зvйрлэх гээд байгаад зэвvv хvрч байна. Ингэхдээ би манай япончууд мундаг, Монгол хvмvvс муу гэх гээгvй. Хvн л юм хойно аль алинд нь сайн муу юм бий. Гэхдээ монголчуудыг харахаар юмыг зєвхєн хэлбэрдээд л, агуулгыг орхисон шиг бодогдож, санаа зовоох юм.

Yнэхээр соёлын хямрал. Ном уншихгvй, унших ном ч байхгvй. Мэдлэг нь єєрєє олж авсан биш, дандаа бусдаас л дуулсан зvйл байдаг. Ижилхэн санаа бодолтой, нэг тєвшний хvмvvс цуглаж ярилцлаа ч хєгжиж дэвжихэд ямар ч нэмэргvй. Телевиз, радио, хэвлэл гэхэд бас л ижилхэн ухаантай, ижилхэн тєвшний хvмvvс бичиж, ярьж, нэвтрvvлж байгаа учраас ялгаагvй, тvрvvчийн л цуглаад ярьсны vргэлжлэл.

Тархины тураал. Сайн сураагvй гэж хэлvvлсэн хэрнээ, бас єєрєє тvvнийгээ мэдэж байгаа хэрнээ бодож санах юмгvй яваад л байна. Монгол хvн маш азтай юм. «Монгол vндэстэн» гэдэг нэрээр дэлхий даяарт эрхэлж, дэлхий даяараа эрхлvvлж байна. Чингис хааны нэр барьж ямар нэг юм хийх гээд байх юм уу, хэнээс ямар тусламж орж ирэх нь вэ гэж хараад хvлээгээд л суугаад байна.

Хэрэг болбол залхтал гуйж хоргооно, хэргээ бvтсэн хойно таг чиг болно.

Ер нь япончууд хvнээс юм гуйхаас ичдэг, хvний юм авахаас санаа зовдог. Хэрэг бvтсэний дараа л баяр талархал илэрхийлэхийг чухалд vзэж жин даруулдаг. Дэлхий нийтээс ялгарах монголчуудын нэг онцлог бол дээр дурдсан, хэргээ бvтмэгц таг чиг болдог зан.

Манай япон ёс ийм тийм гэвэл зарим монгол хvн «За яршиг, зvгээр. Японы ёс ямар хамаатай!» гэх нь бий. Манай япончууд зvгээр л нэг ажил хєдєлмєрт зvтгээд єнєєгийн хєгжилд хvрсэн биш, хажууд нь ёс тєр гэж чухал юм байнга хамт явдаг. Энэ бол Хятадад ч, Америкт, Европт ч бий.

Ойр дотно болох тусмаа ёс тєрийг чанд баримтлах нь чухал. Ёс тєрийг сайн сахих хэрэгтэй. Залуус бол ер нь ёс тєр гэж юу болохыг олигтой мэдэхгvй учраас тал хувь нь бvтэж байсан ажил хэргээ бvр нурааж орхих нь ч бий» гэж бид заалгадаг.

Монголчууд ёс мэдэхгvй гэдгийг тэдэнтэй нэлээд харилцсан япончууд мэднэ. Тэр ч бvv хэл зарим нь «Угаасаа байхгvй юм чи нь, ёс журмыг монголчуудаас эрээд яадаг юм бэ!» гэдэг гээд бод л доо. «Хvн гэдэг хоол, унд, хувцас хунарт зовохгvй болж байж сая хvний ёсыг бодно Монголчууд мєр бvтэн, гэдэс цатгалан болж байж ёсыг сурах байлгvй дээ» гэх хvн ч тааралддаг. Гэвч юу л бол доо.

Монголчууд хоол унд, хувцас хунарт санаа зовохооргvй болчихвол харин ч нvглийг мартах байлгvй. Монголчуудтай харилцахлаар л сэтгэл сэвтэнэ. Сэтгэлийн тусыг ойлгохгvй хардаж сэрдэнэ. Тэгээд «Ямар ч тооцоо, зорилгогvйгээр хvнд тусална гэдэг ойлгомжгvй юм. Тооцоотой, зорилготой байж л хvнд тусална гэдэг нэг талаар зєв» гэх нь урам хугална.

Монголд хvнд хариугvй тус хvргэнэ гэж байхгvй. Энэ бол ядуу байгаагийн шинж. Тулга тойрсон тооцооны богино ухаан монголчуудыг туйлдуулж байна. Миний хувьд, бvр багаасаа «Хvнд туслах бол хариу санаж тооцоололгvй сэтгэлээрээ тусалж бай» гэж сурсан билээ. Харин монгол хvн «Аав ээж намайг «хvнд туслахдаа тооцоотой хандаж бай» гэж сургасан гэхийг сонсоод, Монголын нийгэм дэх хvний сэтгэл Японыхоос эрс єєр болохыг мэдэрлээ. Танай хvмvvжлийн энэ зарчим дєрвєн уулын дундаас бvv гараасай
гэлтэй ч тийм хvмvvжилтэй хvмvvс хэдийнээ хил давж, бусдын зэвvv хvргэж яваа нь vнэхээр харамсалтай.

Єгєєш том тусмаа дэмий гэж vг байдаг. «Монголчууд юу ч vгvй юм чинь ядаж бардам зан байх ёстой» гэдэг монгол хvн тааралдана. Гэхдээ одоогийн монголчууд бардам зан гэж юуг хэлэхээ сайн мэдэхгvй байгаа учраас тэдний бардам зан гээд байгааг єєр хэлэнд орчуулбал бvдvvлэг зан гэж л буулгахаас аргагvй.

«Сул дорой хvн тvvнийгээ нуух гэж зєрvvдлээд, найр тавихыг зохисгvйд тооцон омогддог» гэсэн vг бий. Монгол залуучууд «Гадаадынхан бага юм єгч байна. Бvр ихийг єгєх ёстой. Юм єгч байгаа нь цаанаа учиртай» гэх мэт хардлага сэрдлэгийн хачин сэтгэл их гаргана. Баян ядуу гэдэг ер нь юу юм бэ. Миний бодлоор баян хvн єєрийгєє гэх аминч vзлийг дийлэн зохицуулж чаддаг байхыг хэлнэ. Сэтгэлийнх нь бvх орон зай зєвхєн «би» гэх ганц бодлоор дvvрсэн хvнийг аминч vзэлтэн гэнэ.

Миний энэ утгаар баян ядууг ойлгодог хvн Монголд хэд бол? Монголд vнэхээр баян хvн байхгvй гэж боддог. Бузар мєнгє, ариун мєнгє гэж ялгаж чадахгvй, мєнгє бол эрх хэмжээ гэж ойлгож байгаа цагт Монголд жинхэнэ баян байгаа гэж тєсєєлєхийн аргагvй. Єєрєє vл тансаглан, єрєєлийг тансаглуулагч л жинхэнэ баян хvн.

Хятадын «Мэнз бичиг» номд «Ордны дотор цэвэр тансаг боловч гадаа хог новштой, тарианы агуулах сав хов хоосон байхыг хулгайчийн тансаглал гэнэ» хэмээжээ.

Муу луйвраар залилж авсан мєнгєєр хvvхдээ гадаадад сургахаар явуулдгийг ойлгохгvй байна. Юуг нь ойлгохгvй байна вэ? Аав нь луйвраар олсон мєнгє гэдгийг мэдсээр байж, тийм мєнгєєр суралцахаар явж чадаж байгаа хvvхдийнх нь сэтгэлгээг vнэхээр ойлгохгvй байгаа юм. Би ямар мундаг хvн биш, монголчуудад сургаал айлдах чадалтай ч биш дээ.

Ер нь Монголд эхлээд хvний дотоод сэтгэлийн хувьсгал л хийх хэрэгтэй. Тэгж жинхэнэ хvн бий болгох ёстой байлгvй дээ. Жинхэнэ хvн гэдэг ямар хvнийг хэлэх вэ гэвэл худлаа хэлдэггvй хvнийг л хэлнэ.

«Монгол хvний vгэнд битгий итгэ!» гэдэг vгийг хаанахын хэнээс ч сонсож болно. Танилцах тусмаа итгэх боломжгvйг ухаарна. Монголыг сайн мэддэг хvн бол юу гэж хєрєнгє оруулалт хийх вэ дээ. Мэдэхгvй хvний толгойг эргvvлж байгаад, хэдэн цаас салгаж аваад нvvр буруулахыгаа л мєнгє оруулалт гэж бодоод ойлгуулаад байх шиг.

Тэгсэн хэрнээ хєрєнгє оруулагч Монголд бус, єєрт ашигтайг бодож vvнийг хийж байгаа мэтээр сонин хэвлэлээр шуугиулах нь дэндvv. Хятадын зохиолч Ро жин, «Усанд унасан нохойг нэрмэж зод!» гэж бичсэн байдаг. Ёс журам эс мэдэх нохойг авартал хэн нэгнийг зууж мэдэх юм шvv гэсэн утгатай энэ vгийг олж уншаад хvчтэй цохилт авсан.

Би багаасаа «Хvн болгонд тусалж бай» гэж хvмvvжсэн. Гэхдээ
монголчуудтай харилцаж явахад Ро жингийн энэ vг орой руу орж билээ. Ер нь Монголд зовлон багадаад байх шиг. Зовж л байж юманд хvрдэг хорвоо доо. Ардчилал иймэрхvv замаар явж байгаагийн хариуцлага ард тvмэнд бас бий.

Монголын ард тvмэн єєрєє хийх ёстой гэж бодохгvй, хэн нэгэн хvн хийж єгєєсэй гэж хvлээгээд сууж байна. Хэн Монголын нийгмийг гайгvй болгох ёстой юм бэ? Дандаа хvний гар харна. Єєрт хамаатай юмыг єєрєє л хийх ёстой гэдэг зарчим алга.
Гадаадад сурч байгаа хvмvvс, гадаадад гарсан хvмvvс монгол орноо хаяагvй байх аа. Гэхдээ тэд «Монголыг гайгvй болохоор нь очно» гэж ярьдаг.

Бас л хvний гар харсан сэтгэлгээ. Монголчууд гадаад хэл их сурч байна. Тэгж сураад юунд хэрэглэх, ямар зорилготой вэ? Бизнес, мєнгє, нэр алдар бодохоос бус, эх орондоо хэрэгтэй хvн болмоор байна, эх орны тєлєє сурах ёстой гэж бодох хvн байхгvй. Юуны ємнє єєрийн амьдрал байдлыг сайжруулаад, дараа нь эх орноо гэж боддог, бас тэгж хэлдэг хvн олон.

Єєрийн амьдрал байдлыг сайжруулах гэсэн хvний хvсэлд хэр хэмжээ гэж байхгvй. Монголчуудтай харилцах бvрт, сvvлийн vед «Арсланг дийлэх гэж оролдоод оролдоод яаж ч чадаагvй єчvvхэн хулгана хавханд хавчуулж шархалсан євдгийг нь хазаж орилуулсан гэнэ ээ» хэмээх нэгэн vлгэр санаанд орж ирээд, тэр арслангийн євдєг нь би юм шиг санагдаад болж єгдєггvй.

Монголд байх тусмаа монголчуудтай харилцах талаар их юм сурлаа. Амин хувиа хичээгчдийн дунд байх тусам алаг хорвоогийн хоосон чанар илvv тод харагдах аж. Хорвоо ертєнц дандаа нэг янзаараа байхгvй. Цэцэглэсний эцэст хагдрах зайлшгvй. Алдар нэр, албан тушаал гэгч нэг л бодит чанартай биш санагдаад байх юм.
КИМYРА АЯАКО

"Єдрийн сонин" 1999 оны 4 сарын 2-ны Баасан гаригийн дугаараас авав.

Цагаан сар ба хар архи

Амар байна уу? Энэ vгийг та жил болгоны хаврын эхэн сард Евроазийн цээжин дэхь тєв азийн нутгаас хангалттай сонсож чадна. Учир нь гэвэл энэ л vед энэ л нутагт цагаан сар хэмээгч ёс тєр, утга тєгєлдєр нэгэн баяр болдог учир энэ vгийг хvмvvс хэлдэг юм. Энэ vгийг хэлж байгаа хvмvvсийн сэтгэл санаа нь хvртэл энэхvv баярынхаа нэр шиг цагаахан болоод энэ нутгийн тэнгэр шиг цэлмэг байх тэр л vед та хvмvvн хэмээгч нэгэн махбодид бурхнаас заяасан хамгийн vнэтэй зvйлийг олж харна. Энэ бол хvмvvний сайхан сэтгэл.
Эрт дээр vеэс эдvгээг хvртэл Тєв Азийн цээжинд нутагтай Монгол хэмээгч нэгэн vндэстэн хатуу хvтvv євлийг давж, урин дулаан хавартай золгон, нэгэн жил, нэгэн тvvхийн хуудсыг ардаа vдсэнийхээ баяр болгож сэтгэл санаагаа ариусган муу vг, муу vйл, муу бодол бvхнээ єнгєрсєн жил єнгєрсєн vетэйгээ орхин гээж иржээ. Ийм ч учраас цагаан сэтгэл цагаан vйлийн баяр хэмээн “Цагаан Сар” гэж нэрлэжээ.
Харин одоо? Одоо энэ баяр маань єнгє, мєнгє, архины баяр болон хувирчээ. Энэ баяраар одоо та энэ нутгаас тэр сайхан сэтгэл тэр эрхэмсэг бэлгэдлийг олж харахгvй. Харин согтуу хvнийг л олж харах болов уу. Аль эсвэл тэр сайхан vгсээс илvv тэдний авгай, тэдний нєхєр тийм vнэтэй, тийм хувцас ємссєн байна билээ, тэдний таваг, тэдний бэлэг хамгийн vнэтэй, хамгийн сайн гэх мэтийн атаа, шунал, хор vнэртсэн vгсийг л олж сонсох болов уу.
Арай ч дээ євєг дээдэс маань ийм утга тєгєлдєр баярыг хойч vе нь ингэж Эрээний бараа борлуулалтын баяр болгоно гэж тєсєєлєє ч vгvй байх даа.
Хvн тєрєлхтєн анх vvссэн цагаасаа л сайныг бас муутай нь сэтгэсээр иржээ. Харин архи гэдэг юмыг яагаад зохиосон учрыг би ч, надаас єєр олон ч хvн бодоод тєсєєлєєд олоогvй юм.
Аманд орохдоо алтан шумуул мэт
Амнаас гарахдаа арслан барс мэт хэмээн тэртээ хэдэн зууны ємнє эцэг дээдэс маань энэхvv умдааныг голыг нь олж тодорхойлжээ. Харин хvн болгон амаа мэдэхгvй vvнийг муулдаг ч гэлээ их бага ямар нэг хэмжээгээр бvгд л бас хvртчихдэг гэмтэй. Савнаасаа бусдыг дийлдэг шингэн гэдэг л vнэн байх нь.
Бусад vед нь ч дvvрч. Ядахдаа цагаан сараараа архигvй золгож сурах юм сан даа. Цагаан сар бол хар архины баяр биш цагаан сэтгэлийн баяр юм сан...

М.Огоо
03.02.03

Мобиком - Бvхнээс анхдагч уу, бvхнийг сvvлдvvлэгч vv?

Гар утас – Энэ холбоо vг та бидэнд шал танихгvй гадаад vг мэт санагдаж нэгмєсєн хєл утас энэ тэр гэчихгvй дээ хэмээн шоолж байсан цаг саяхан. Харин одоо энэ vг бидний єдєр тутмын хэрэглээ болоод зогсохгvй бараг л амьдралын маань нэгээхэн хэсэг болоод байна.
Бид хэн нэгэнтэй холбоо барихын тулд заавал ч vгvй таксафон дээр очерлон зогсохгvй, эсвэл утасгvй айлууд хажуу айлаасаа ганц яриулчих гэх мэтийн гуйлт тавих шаардлага аль хэдийн vгvй болжээ. Гадаадын хєрєнгє оруулалттай Мобиком компани GSM сvлжээг Монголд анх нэвтрvvлснээр монголчууд бид vvрэн телефон ашиглаж нэгнийгээ хаанаас ч “барьж авах” болж єнєєх л ёстой “миний гарт ертєнцийг атгуулна” гэдэг дууны vгс биелж эхлэх нь тэр. Єнєєдєр бид дэлхийн хаана ч хоцрогдоогvй шинэ загварын гар утас барьж шинээр гарсан технологийг ашиглан бvх л vйлчилгээг хvлээн авч байгаа нь монгол улсын хєгжил дэвшилд оруулж буй энэ компаний томоохон ач гавъяа юм.
Харин магтсан хvvхэн хуриман дээрээ унгадагийн vлгэрээр Мобиком компани GSM системийн монополь гэдгээ ашиглан сvлжээний доголдлууд маш ихээр гаргах боллоо. Мэдээж хэрэг техник л бол техник ямар нэгэн алдаа мадаг гаралгvй л хаачихав. Гагцхvv мєнгєє тєлєєд хэрэглэж буй vйлчлvvлэгч бид мєнгєндєє таарсан vйлчилгээг хvлээж авч чадахгvй байгаа юм шиг санагдах боллоо.
GSM систем нь дэлхийн єндєр хєгжилтэй ихэнх улсуудад ашиглагддагийн хувьд Моби барина гэдэг маань бидний хувьд нэр тєрийн хэрэг боловч зєвхєн нэр тєрийн тєлєє дэмий баахан мєнгє vрэх утгагvй юм шиг. Та гар утаснаасаа ярих гэвэл дор хаяж 3-4 залгаж байж арай л гэж нэг ярих гэсэн хvнтэйгээ холбогдоно. Эсвэл хэн нэгэн хvнд явуулсан мессеж чинь шал ондоо дугаарт оччихлоо гэсэн хариу репорт ирнэ. Хvнтэй уулзах гээд мессежеер бичсэн зvйл чинь заримдаа уулзсан хойно чинь очно. Баяр ёслолын vеээр бол хэн нэгэнд та мессежээр эсвэл амаар мэндчилгээ дэвшvvлнэ гэвэл уг баяр дууссаны дараа л бvтэх болов уу. Ядаж байхад шинэ дугаар нэмэх болгонд шахуу бvтэн єдєржин сvлжээ байхгvй болчихно. Тэр єдрийн хамаг л ажил тєрєл элдэв болзоонууд салхинд хийсээд одно гэсэн vг. Заримдаа дансанд байсан ганц хоёр нэгж нэг сонсоход л алга болчихсон байна. Утсыг минь ухаад хулгай авчихмааргvй юм гэж бодохоор сvлжээнээс маань єєр миний утсыг ухах чадалтай хулгайч vнэндээ байхгvй Утсаа хаалгачихгvйн тулд л хоногтой нэгж арай гэж авдаг мань мэтийн оюутнуудад бол хоёр нэгж гэдэг маань ертєнцийг атгуулчихдаг зvйл л дээ. Арай л гэж мєнгє цуглуулан байж хааяа нэг авдаг єндєр vнэтэй дугаар харах vйлчилгээ нь яг хэрэгтэй дугаарыг заримдаа гаргахгvй байх ч тохиолдол бий.
Миний нэг найз ажлаасаа хоцрох болчихоод даргадаа мессеж биччихэж. Ядаж байхад нь тэр vед дарга нь мань хvний чухал хэрэгтэй болчихоод гар луу нь утасдаад л байж. “Уучлаарай холбох шугам чєлєєгvй байна” гэдэг хариу л єгєєд байх юм гэнэ. Дарга нь бєєн уур, мань хvнийг ажилдаа орж ирэнгvvт л халдаг баридаг дээрээ тулаад иржээ. Хамгийн харамсалтай нь найзын маань бичсэн мессеж тvvнийг халагдсаны дараа л даргад нь очсон гэдэг.
Ядаж ийм vйлчилгээтэй юм чинь гээд vнээ арай хямдруулж болдоггvй юм байх даа гэж хvртэл хааяа бодогдох юм. Тааруухан цалинтай хvний сарын цалингийн тал нь гурван сар гар утастай байхын тєлєє алга болчихно гэдэг хайран шvv. Энэ их єндєр vнэтэй vйлчилгээнvvд vнэндээ таарсан чанартай байвал хаанаас ингэж цаас, цагны гарз хийх билээ. Даанч тэгж чадахгvй байгаад л єнєєдєр монголын GSM системийн хэрэглэгч бид гомдолтой байна.
Эцэст нь хэлэхэд vvнийг бичиглэгч Мобиком компаний гол єрсєлдєгч “Skytel”- тай ямар нэгэн садан тєрлийн холбоогvй бєгєєд Мобикартын 9928-тай дугаар баридаг энгийн нэгэн хэрэглэгч. Гагцхvv тэрхvv “ертєнцийг гартаа барих” гэхээр гардаг тvмэн зовлонгийн зах зухаас нь дурдсан болно.

М.Огоо
21.01.04

Eminem ба Чойном

Єнєєдєр та гудамжаар яваа 20-оос доош насны хvvхэд залуучуудаас Eminem гэж таних уу гээд асуугаад vзээрэй. Бvгд л “Єє тэр чинь Америкийн нэртэй реппер, цагаан арьстай...” гэхчлэн танд бараг л блитц анкетыг нь шууд хэлж єгч магадгvй. Харин та тэднээс Р.Чойном гэж таних уу гээд асуугаад vзээрэй. За нэг зохиолч байсан байх аа, гучин хэдэн онд буудуулсан бил vv яасан билээ гэж тал нь хариулах байх. Yлдсэн нь сонсоо ч vгvй юм байна. Хэн юм гэж асууж магадгvй.
Энэ хоёр хvн бол хоёулаа авъяасаараа нэрд гарсан хvмvvс. Нэг нь баян Америкийн нэртэй реп дуучин нєгєєх нь ядуухан Монголын даруухан яруу найрагч. Хоёулаа багадаа єнчин єрєєсєн, ядуу зvдvv, амьдралыг vзэж зовлон бэрхшээл болгонийг туулж vзсэн хvмvvс. Хэн хэнийх нь уран бvтээл боогдож хаагдаж, єєрсдєє шvvмжлэгдэж, хэн хэн нь шоронгийн хаалга татаж vзэцгээсэн. Аль аль нь эцэггvй єсч эхийнхээ гар дээр хvн болцгоосон бєгєєд vvнийхээ хариуд хэн хэн нь ээждээ зориулж томоохон уран бvтээл хийцгээсэн. Р.Чойномын “Миний шvтээн” хэмээх найраглалд эхийгээ шvтдэг эхийгээ биширдэг, эхийнхээ ємнє гэмшдэг тухай гардаг бол Eminem-ийн “Cleaning out my closet” дуунд эхийгээ хэрхэн vзэж ядаж тvvнийг алмаар байсан тухайгаа єгvvлсэн байдаг.
Эндээс єнєєгийн бидний ирээдvй маань болох залуу vе маань ямаршуу мораль, ямаршуу сэтгэлгээний хэм хэмжээн дунд єсч байна вэ гэдгийг харж болно. Єнєєдєр ХХI зуун гарч хvн тєрєлхтєн соёл иргэншлийнхээ урьд байгаагvй дээд цэгт хvртлээ хєгжиж урьд єнгєрсєн бvдvvлэг харгис гэгдэх ёс заншил болгонийг хаяж гээгээд байна. Энэ хэмжээгээрээ бид хvн чанар, хvнлэг ёс, энэрэнгvй сэтгэл гэдэг юмийг ч цугт нь бас хаяж гээгээд байх шиг. Эцэст нь XXII зуун гарахад хvн гэдэг харгис ч гэхэд хэцvv энэрэнгvй ч гэхэд хэцvv сэтгэл гэдэг юм юу ч vгvй амьтай роботууд л болох байх даа. Єнєєдрийн хvнлэг энэрэнгvй гэгдэх ардчилсан тогтоц маань, сонгодог гэгдэх єрнийн соёл иргэншил маань биднийг аяар аяархан ийм л зам руу тvлхэж байна. Саяхан нэг дунд сургуулийн сурагч гэрийнхээ цонхоор єєрийнхєє дургvй багшийг буудсан сураг дуулдав. Америкт хэдэн сурагчид сургууль дээрээ єчнєєн хvн буудаж алаад єєрсдийгєє сvvлд нь хєнєєсєнтэй тєстэй байгаа биз. Монгол л болсон хойно хэн нэгнийг нь дуурайж л байгаа биз. Дуурайж байгаа хvн нь Орос байна уу, Америк байна уу хамаагvй. Аль эсвэл хvн алж байна уу, хvрээ талж байна уу бас л ялгаагvй. Дуурайж л болж байвал, дуурайхад амархан л байвал болоо. Тэр сурагчид дvнгээр боодог багшийнхаа эсрэг хичээлийг нь яс мэдээд тэмцвэл амар гэж бодогдсонгvй. Калибр аваад л гэрийнхээ цонхоор буудчих нь амархан санагдаж л дээ. Энд л бидний сэтгэлгээний маань дутагдал оршино.
Єнєєдєр та орц хонгил нvх болгоний гадаа PC Game гэж бичээд кинон дээр гардаг шиг маск ємсєж євч зэвсэглэсэн хvмvvсийн зураг хадчихсан байгааг харж болно. Энд хvvхдvvд чинь хvн алж тоглодог юм. Ирээдvй vе чинь таныг буудах сургуулиа хийж байгаа нь тэр.
...My faggot father must have had his panties up in a bunch, cuz he split. I wonder if he even kissed me goodbye. No, I don't on second thought, I just fuckin' wished he would die.
Cuz id'a killed 'em, shit I would have shot Kim an' him both. It's my life, I'd like to welcome y'all to The Eminem Show...
Хэзээ нэгэн цагт хvv тань, охин тань ингэж дуулаад явж байвал та бvv харуусаарай. Энэ бол таны болон таны амьдарч буй нийгмийн хийсэн алдаа...

М.Огоо
02.11.2002

Чанартай боловсрол уу? Дээд боловсрол уу?

Монгол улсад єнєєгийн байдлаар энгийн хvний тvргэн ой санамжинд (компьютерээр бол RAM) багтахгvй олон дээд сургууль, коллежvvд ажиллаж байх юм. Энэ бvхнийг жил тутам бvтэн цэргийн анги байгуулчихмаар олон хvн тєгсєх ажээ. Монгол улс нэг хvнд оногдох эмч, багш, оюутныхаа тоогоор Азийн бар байтугай дэлхийн арслангийнх нь хэмжээнд очдогоо очижээ. Тэгсэн мєртлєє улс орон маань хєгждєггvй. Учир нь юундаа байна вэ? Монгол хvний оюуны потенциал бусдынхаас муу юм болов уу? Yгvй, гадаад дотоод явж их юм vзсэн хvмvvсийн яриагаар бол харин ч эсрэгээрээ юм шиг.
Эсвэл тэр хvмvvс маань бvгдээрээ гадаад дотоод яваад улс орныхоо тєлєє ажиллах сэтгэлтэй хvн vлдсэнгvй юу? За тийм байхыг vгvйсгэхгvй л юм даа. Гэхдээ л хэрвээ тэд бvгдээрээ явчихсан юм бол улс эх оронд маань хэн vлдчихээд байгаа юм бэ?
Миний бодлоор гол асуудал тэр хvмvvсийнхээ чанарт л байх шиг. Єнєєдєр 10-р анги тєгсєж байгаа хvvхдvvдийн лав л 70-80% нь их дээд сургуульд орж байх шиг. Нэг vгээр хэлбэл нийгмийн маань 70-80% нь элит болж байх юм. Yлдсэн хэсэг нь хар масс. Сонирхолтой нь масс элит хоёрын маань хэн нь нийгмээ авч явах нь тодорхойгvй байх юм. Єнєєдєр чанартай ч байсан чанаргvй ч байсан бvгд л их сургуульд орно гэж зvтгэхээр хэн мал хариулж сvvтэй цай уулгаж, хэн тариа тарьж талх идvvлж, хэн барилга барьж, хэн vйлдвэрт ажиллаж, хэн гудамж цэвэрлэх юм бэ? Бvгд л эмч, хуульч, эдийн засагч болчихлоо шvv дээ. Тэр цагаан гартнууд мал хариулж маньд сvvтэй цай уулгана гэж ёстой гонжийн жоо, голионы баас биз. Эцэст нь нэг л их олон ромбо зvvсэн гудамж метрлэгчидтэй болох байх даа.
Мэдээж хэрэг боловсрол хэрэгтэй байлгvй яах вэ. Ялангуяа энэ глобальчилалын эринд боловсролгvй хvн гишгэх газаргvй. Гэлээ гэхдээ дипломоор биш харин ерєнхий мэдлэгээрээ амьдрах ёстой эрин зуун юм биш vv. Диплом ромботой хvн сайхан амьдардаггvй, чаддаг мэддэг юмтай хvн сайхан амьдардаг эрин эхэлж байна. Харин манайхан єнєєх л социализмын vеийн сэхээтэн, аристократ гэдэг ойлголтоосоо салж чадахгvй бvгд л дээд сургууль тєгсєх гэж зvтгэх юм.
Баруунд хvмvvс хvvхдээ заавал их сургууль тєгсгєх гэж хичээдэггvй, харин амьдралаа аваад явчих сайн хvн болгох гэж хичээдэг. Хvн болгонд єєрийн гэсэн оюуны илтгэцvvр, идэх ёстой хоолны хэмжээ гэж юм байдаг. Дvvрчихсэн мулгуу амьтан эцэг эхийнхээ мєнгийг vрэн байж арын хаалгаар нэг юм дунд сургууль тєгссєн болоод бас л энэ замаараа их сургууль тєгсєєд... Тэгээд? Амьдрал тэр чигээрээ арын хаалга биш шvv дээ. Тэр хvн ажил дээр гараад л тар нь танигдана. Тэгэхэд л нєгєє єчнєєн жил эцэг эхийн мєнгєєр сурсан “мэдлэг” нь хэнд ч хэрэггvй болж мань хvн гудамж метрлэж архи уухаас єєр хийх юмгvй болно доо.
Харин энэ бvхний оронд мулгуу маань єєртєє таарсан хир баргийн ажил хийгээд л гэдэс цатгалан, мєр бvтэн явсан сан бол арай дээр байх байсан даа.
Та єнєєдєр гэрээсээ гараад МУИС-5 ШАР гэсэн чиглэлийн автобусанд суугаад vзээрэй. 5 хvний 4 нь оюутны билет vзvvлэх бий. Yлдсэн ганц нь Хархорин захаас суусан архичин євгєн.
Нийгэм маань єнєєдєр ингэж л харагдаж байна. 5 хvний 4 нь элит vлдсэн ганц нь нийгмийн хог шаар. Цагийн эрхээр энэ бvхэн аяндаа зєв гольдрилдоо ороосой л гэж залбирч байя. Тєр засаг маань ч гэсэн энэ тал дээр анхаарч дунд сургуулийнхаа боловсролыг чангалж их сургуульд орох босгыг єндєрсгєєсэй. Чанартай хэдэн сургуулиас бусдыг нь хааж ингэж замбараагvй лиценз єгєхєє болиосой. Эцэг эхvvд маань ч гэсэн хvvхдийнх нь ирээдvй чадвар болохоос ромбо биш гэдгийг ойлгоосой.

М.Огоо
24.10.2002